Veel geld en gedoe rondom Pallas

PETTEN – Na jaren van geruzie en vertraging is de bouw van de nieuwe kernreactor ‘Pallas’ bij Petten opnieuw uitgesteld. Intussen verdwenen al honderden miljoenen aan belastinggeld in de bouwput in de duinen, schrijft NRC in een uitgebreid artikel. Volgens de krant heeft Pallas 166 miljoen euro uitgegeven, zonder dat er ook maar een schep in de grond is gegaan.

De oude reactor valt regelmatig uit, voor het laatst in oktober 2024. Dat leidt direct tot wereldwijde tekorten en dreigend uitstel van kankerbehandelingen. Vervanging is hard nodig. De oude Hoge Flux Reactor produceert 70 procent van de medische isotopen in Europa en 35 procent van de wereldmarkt. De isotopen zijn belangrijk voor het behandelen van kanker.

De krant schrijft dat het de bedoeling was dat de kernreactor met private financiering zou worden gebouwd. De overheid zou de boel alleen aanzwengelen door voor „maximaal” 80 miljoen euro de vergunningen, het ontwerp en de aanbesteding te regelen. Maar na jaren vertraging, conflicten en kostenoverschrijdingen greep het kabinet in 2022 in: het zou de bouw van de kernreactor zelf regelen en betalen. Een ongekend staaltje Nederlandse industriepolitiek, met een prijskaartje dat is opgelopen tot maximaal 2,4 miljard euro. Daarvan is al 506 miljoen euro uitgegeven, terwijl er nog steeds gedoe is over het ontwerp.

Pallas-directeur Hermen van der Lugt zegt dat hij al maanden “bewust onder druk is gezet en tegengewerkt” door NRG, de stichting die in Petten de oude Hoge Flux Reactor runt. Ook zou NRG zich “opdringen” in gesprekken met investeerders en die zonder overleg benaderen.

Op 26 juli 2024 keurt de Europese Commissie de miljardeninvestering in de Pallas-reactor goed. Er is, vindt de commissie, geen sprake van ongeoorloofde staatssteun. NRC ontdekte dat inmiddels een half miljard euro belastinggeld aan Pallas is verstrekt – formeel zijn het leningen. Zeker de helft daarvan ging naar de Argentijnse ontwerper. Ook andere partijen stuurden hoge rekeningen. Zo heeft de landsadvocaat een miljoen euro voor adviezen geïncasseerd en heeft huisadviseur KPMG voor bijna twee miljoen euro aan facturen gestuurd, blijkt uit interne documenten.

Onder leiding van de nieuwe directeur Leeftink moet Pallas eindelijk een concreet voorstel voor geïnteresseerde investeerders leveren, met daarin het bouwontwerp, alle benodigde vergunningen en onderbouwde schattingen over de winstgevendheid.  De directeur-generaal economische zaken toont zich „verrast” door de problemen bij het bouwconsortium: het geeft miljoenen euro’s per maand uit, maar levert gebrekkig werk. Er wordt zelfs overwogen delen van het ontwerp opnieuw aan te besteden.

Eind 2020 heeft Pallas 120 miljoen euro uitgegeven, zonder dat er een emmer zand is verplaatst. Leeftink vraagt het kabinet nog eens 28 miljoen om niet voor het eind van het jaar failliet te gaan. “Zwemmen we niet in een fuik?”, mailt een ambtenaar zijn collega’s.

In een schriftelijke reactie laat Leeftink weten goed te begrijpen dat ambtenaren zich soms onaangenaam verrast voelden door informatie die hij aanleverde. Maar dat was onvermijdelijk, gezien de noodzakelijke koerswijzigingen. Hij heeft risico’s niet gebagatelliseerd, maar vond wel dat ambtenaren zich niet moesten blindstaren op de bouwkosten. Zelf heeft hij de contacten binnen de overheid altijd als prettig, zakelijk en constructief ervaren, en is hij trots op wat er is bereikt.

De ministerraad wordt ongeduldig. “Hier moet rekening gehouden worden met een mogelijk cynische reactie”, schrijft een ambtenaar aan de inmiddels verantwoordelijke minister Tamara van Ark (Medische zorg, VVD). Op 9 december 2020 erkende Van Ark in een Kamerbrief dat private financiering voor de nieuwe reactor „geen redelijke kans van slagen” meer maakt. Pallas kan er dus alleen komen met overheidsgeld.

Drie jaar is er getekend en gerekend. Honderden medewerkers hebben duizenden uren besteed aan de plannen voor de nieuwe kernreactor. Pallas heeft al 156 miljoen euro uitgegeven. Het resultaat begin 2021: een begroting die niet te vertrouwen is, een onhaalbare planning waarin logische verbanden tussen verschillende bouwactiviteiten ontbreken, geen overeenstemming over de oplevering.

De krant concludeert dat nog steeds de al vijf jaar durende klachten van Pallas over de Argentijnse ontwerper niet zijn opgelost: door de manier van ontwerpen, informeren en communiceren blijven er onaangename verrassingen ontstaan.

De nieuwste versie van het projectplan, dat eind 2024 klaar had moeten zijn, is weer met een half jaar vertraagd. Volgens de laatste schatting kunnen de bouwkosten oplopen tot 2,4 miljard euro.