Radiocolumn: Landgenoten

Dames en heren, vanwaar deze aanhef, zult u denken, gaat Willem nu in de rol van de immer verguisde politicus Janmaat uit de tachtiger jaren van de vorige eeuw? Nee mensen, heb geen zorgen, dat is gelukkig niet het geval, maar ik moest aan deze aanhef denken toen de afgelopen dagen de discussie losbarstte over een uitspraak van onze prinses Maxima met betrekking tot het feit dat zij meende te moeten constateren dat ‘de Nederlander’ niet bestaat.
Lieve Maxima, je had weer een groot leermoment. Ik weet niet over wat voor een spindoctor Maxima beschikt, maar het is wel een aandachtspuntje. Het is een bij voorbaat volkomen zinloze discussie en ik denk of hoop, wie zal het zeggen dat zij de uitspraak heeft gedaan om mensen te prikkelen of na te denken over hun identiteit.

En dan bedoel ik nog niet eens de identiteit die op hun van rijkswege verstrekt document staat maar de identiteit die men zichzelf emotioneel aanmeet.
Ik zal u niet vragen wat u bent, maar wie u bent. Dat zou het uitgangspunt volgens mij moeten zijn. Wat draagt u bij aan de samenleving waarin u zich bevind is een veel belangrijker vraag dan hoe ziet u eruit of wat is uw achtergrond. Het feit dat ‘de Nederlander’ wel zeker op een bepaalde manier bestaat is het gegeven dat er na zo’n uitspraak of constatering hier tot in de tweede kamer over word gesproken.

En dan ook nog, Nederlandser kan bijna niet, niet over het feit zelf, maar over allerlei details eromheen, en wie of daar dan wel weer niet allemaal verantwoordelijk voor is. Nationaliteit word veelal bepaald door wat voor  administratieve trajecten iemand doorlopen heeft, is dat vreemd, ach het is maar net hoe je er tegen aan kijkt.
Er zijn niet zo veel zekerheden in het leven, maar op het moment dat je ergens ter wereld komt, de uitdrukking zegt het zelf al, ter wereld komen dan is die plek waar je voor het eerst in je leven je oogjes open doet en de wondere wereld om je heen aanschouwt je vaderland, of zo u wenst moederland, what’s in a name.

Je bent dan gewild of niet van de ene op de andere seconde een landgenoot geworden. Dat wij onze samenleving nu zo hebben ingericht dat wij dan naderhand regelgevingstechnisch gaan bepalen wat of de nationaliteit is dat is een andere kwestie. En dat de heer Janmaat het woord landgenoten een wat vreemde lading heeft gegeven door zijn in die tijd absoluut niet salonfähige opmerkingen en one- liners dat kan ik ook niet helpen. Een tijd geleden alweer reisden wij per spoor naar Parijs.
Als je op het gare du Nord uitstapt, is er aan de overkant een café.

Onder het genot van een kop koffie maakte een van mijn reisgenoten de schrandere opmerking; ‘zo, nu zijn wij in Frankrijk’. O, zei ik, ik dacht even dat we in Algerije waren.
Het hele gezelschap keek mij in een keer aan, ik zag ze denken, wij krijgen hier nu toch ook al niet weer analyses op Willem’s wijze?

Nou dat viel volgens mij wel mee, maar dat Parijs is toch wel een ander Frankrijk dan dat ik op de voormalige slachtvelden van de Eerste Wereldoorlog gewend ben. En zo is het maar net.

In een grijs verleden sprak een wiskundeleraar mij over verzamelingen en deelverzamelingen, en die dan weer een geheel konden vormen.

Het boeide mij indertijd niet erg, maar zo zou je de bevolkingssamenstelling ook kunnen benaderen. Waarom willen wij toch altijd maar alles van een etiketje voorzien, is dat juist Nederlands?

Autochtoon, allochtoon, inheems, uitheems, import, export en ga zo maar door. Het was laatst weer een mooie avond.
Er hingen een stuk of zes hangjongeren rond bij het Slot Schagen.

Het waren inheemse jongeren, dat was duidelijk, zij zagen er een beetje slonzig uit in hun combat – broeken met daarop uiteraard zwarte korte jasjes al dan niet met een Hollands vlaggetje versierd, rozige gezichtjes, gemillimeterd haar en een Londsdale petje op. Hebt u het beeld compleet?  Fijn zo.

Ik zat op het terras en door de combinatie van het rustige weer en hun luide spraak kon ik precies volgen waar het gesprek, of wat daar voor door moest gaan over ging. Luid door elkaar heen kakelend voerden zij een soort oplossingen aan voor in hun ogen maatschappelijke vraagstukken. Dames en heren, ik zal het niet herhalen, en niet omdat ik dat niet durf, maar omdat ik dat niet wil, om het simpele feit dat ik als amateur historicus weet dat extremisme in welke vorm dan ook in de historie altijd en alleen maar tot vreselijke narigheid heeft geleid.

Een week later had ik vier jonge vrouwen in de trein.
Wij reden ’s middags van Utrecht naar Arnhem en toen ik eraan kwam lieten zij hun studentenkaarten zien. Daarop prijkten onuitspreekbare namen. Zij zagen eruit om door een ringetje te halen met smetteloze witte hoofddoekjes op. Toen ik nog met wat andere klanten bezig was hoorde ik hen spreken. In perfect Nederlands, goede woordkeus, juiste intonatie, correct lidwoordgebruik en vooral elkaar uit laten sprekend en op elkaars argumenten ingaand. Zij hadden het over staatsinrichting, democratie of wat daar voor door moest gaan. Het ging over het vrouwenkiesrecht en hoe dat in Nederland tot stand was gekomen, en wanneer, en zij wisten uit het hoofd bewindslieden en staatsecretarissen te benoemen waarvan ik dacht; ó ja, die hadden wij ook nog.

Op dat soort momenten ben ik altijd blij dat ik letterlijk en figuurlijk midden in de samenleving sta. Als wij het hebben of willen hebben over de identiteit van de Nederlander en wat wij daar onder willen verstaan, dan geef ik u de voorgaande overweging mee. Wilt u als persoon, individu of weet ik veel wat, liever samenleven in een land met figuren uit het eerste voorbeeld of uit het tweede. Dat mag u gelukkig zelf nog bepalen. Dat wil zeggen voor zolang het nog duurt. En wat betreft de Nederlander, dat bent u zelf, zich ergerend aan de ander en voorbeeldig volgens zichzelf. Beste landgenoten, ik wens u een vredig en gemeenzaam weekend toe.