Column: Van wie wordt ons geld?

Je wilt wat lekkere karbonaadjes en biefstukjes bij de slager kopen. De verkoopster heeft alles al ingepakt en je wilt betalen. Helaas geeft de kassa aan ‘niet toegestaan’ en je kunt niet betalen. Vanavond moet je het zonder een stukje vlees bij de maaltijd stellen. Toch heb je voldoende digitale euro’s op je rekening en kan je wel een zak aardappelen en een bloemkool bij de groenteboer kopen. Wat is er aan de hand?

De overheid lijkt in de nabije toekomst te willen bepalen wat we met ons geld mogen doen en -niet mogen doen. Bijvoorbeeld maar één keer per jaar een vliegvakantie. Net als boeren nu te maken hebben met melk- en mest quota wordt onze consumptie mogelijk aan banden gelegd. Bovendien krijgt de overheid zicht op je bestedingen en weet precies waar je je geld aan uitgeeft. Het zal dan niet meer mogelijk zijn anoniem een bordeel te bezoeken. Of anoniem wiet te kopen in een coffeeshop. Big Brother zal alles van je weten. Hij wordt je grote beschermer en weldoener. Hij weet wat goed en wat niet goed voor je is.

Vorig jaar hield geld deskundige Mahir Alkaya (schrijver van het boek ‘Van wie wordt ons geld?’) een lezing over de programmeerbare digitale euro. Het is moeilijk voor te stellen, maar dat digitale geld kan worden afgesteld op jou als persoon. Je zou bijvoorbeeld maar 200 gram vlees per week kunnen kopen. Als je meer wilt lukt dat niet. Bovendien wordt contant papier- en muntgeld tegelijkertijd afgeschaft. Je kunt niet meer anoniem kopen. Mensen met longkanker kunnen met hun digitale euro’s geen rookwaar meer kopen. Mensen met diabetes komen tot de ontdekking dat ze met hun geld geen snoep en frisdrank meer kunnen kopen. De overheid is precies op de hoogte wat je koopt en kan daar op anticiperen. De overheid denkt te weten wat goed en wat niet goed voor je is.

Het lijkt een dystopische wereld maar die kan wel werkelijkheid worden. Het Internationaal Monetaire Fonds en de Europese Commissie zijn er al mee bezig. Ze willen een eigen digitale munt ontwikkelen.en uitgeven.Het gaat om zogenaamde ‘Central Bank Digital Currency’. De Europese Centrale Bank schijnt er al proeven mee te doen.

Er zijn grote zorgen bij burgers en politici over de aantasting van de privacy van burgers omdat de overheid ‘ongewenste’ bestedingen kan blokkeren voor je eigen ‘bestwil’. Het lijkt alsof aan  de volksvertegenwoordiging en het grote publiek moedwillig voorbij wordt gegaan en de ontwikkeling van een dergelijke munt in achterkamertjes wordt bekokstoofd. Dat is een kwalijke zaak en een bedreiging voor de democratie.

Wetenschappers luidden vorig jaar al de noodklok en drongen aan op meer openheid rond de digitale euro. De ECB lijkt de invoering van een dergelijk betaalmiddel slechts te zien als technische aangelegenheid. Er kleven echter grote sociale nadelen aan. Het Parlement wil er hoe dan ook bij betrokken worden en heeft verklaard in ieder geval geen programmeerbare euro te willen en wil dat er ook met contant geld betaald moet kunnen blijven worden zodat er niet nagegaan kan worden wat je koopt en je bestedingspatroon voor de overheid niet inzichtelijk is. Een programmeerbare digitale munt is niet alleen onwenselijk, maar ook onaanvaardbaar.

Europese instellingen lijken vooralsnog de wens van de Nederlandse Tweede Kamer te negeren omdat ze bij belangrijke besprekingen over de ontwikkeling van een digitale munt geen volksvertegenwoordigers uitnodigen maar wel bankdirecteuren en koningin Maxima. De ECB liet inmiddels weten anonieme betalingen te willen afschaffen. De consequentie daarvan is het verdwijnen van het fysieke geld. Een zorgelijke ontwikkeling waarvan ik bijna zeker weet dat bijna iedereen daar tegen is. We willen toch geen overheid die bij elke betaling controleert of het wel past bij je voorgeschreven bestedingspatroon? Bovendien is het extra beangstigend dat commerciële banken een grote rol krijgen toebedeeld bij de invoering van de digitale munt. Gaan bankdirecteuren straks bepalen hoeveel vlees je mag eten en hoeveel glazen cola je mag drinken?

In 2019 pleitte de WRR (Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid) voor een digitale euro als alternatief tegenwicht voor het geld dat wij met z’n allen bij grote commerciële banken stallen. Eigenlijk is het geld van onze samenleving en niet van private bankbedrijven. Die banken en bankdirecteuren lijken met de digitale euro nog meer macht te krijgen dan ze nu al hebben. Het is aan de politiek om een stokje te steken voor de programmeerbare euro en de invloed van commerciële banken daarbij.