Column: Dakloosheid door liberale woningmarkt

Op het Wilminkplein in Enschede sliepen kortgeleden tientallen mensen in de open lucht uit solidariteit met de daklozen. Het was een manifestatie die veel media aandacht genereerde. Er stonden foodtrucks en er was muziek. Alain Clark bracht enkele liedjes ten gehore. Het was een actie van de Enschedese ‘maatschappelijke’ ondernemer Bas Timmer die zogenaamde ‘sheltersuits’ produceert. De sheltersuit is een isolerende, waterdichte slaapzak die ook als warme jas gebruikt kan worden. Timmer richt zich op de Europese ‘daklozenmarkt’ en heeft reeds vele daklozen aan zo’n nuttig accessoire geholpen. Zijn bedrijf draait op volle toeren. Er is namelijk een groot tekort aan ‘daken boven het hoofd’ en ook daklozen willen geen kou lijden.

Inmiddels zijn er in Nederland ongeveer 30.000 daklozen. Dat zijn mensen die onder de blote hemel slapen of op de bank bij kennissen. Maar daarnaast is er ook een groot aantal mensen dat geen woonruimte kan vinden omdat die er ‘gewoon’ niet voor ze is. Noodgedwongen blijven ze bij hun ouders wonen of zijn ze ingetrokken bij familie. Kortom, velen van ons worden dagelijks geconfronteerd met een wooncrisis. Er zijn te weinig woningen. Hoe is dat tekort aan vooral betaalbare woningen eigenlijk ontstaan?

In de Grondwet staat een artikel dat er over gaat. Letterlijk staat er: ‘Bevordering van voldoende woongelegenheid is voorwerp van zorg van de overheid.’ Dat laat aan duidelijkheid niets te wensen over. De overheid dient te zorgen voor voldoende woongelegenheid. Er is pas voldoende woongelegenheid als iedereen een dak boven zijn hoofd heeft. En zorg voer je zo goed mogelijk uit. Dat heeft de overheid helaas nagelaten. Je kunt daarom zeggen dat de overheid de Grondwet overtrad en nog steeds overtreedt. Zij heeft niet gedaan wat zij had moeten doen. Zorgen voor woningen. Hugo de Jonge is het niet gelukt. Woningbouw bestuurders Stefan van Schaik, Robbert Waltmann en Marjan Nekkers is het niet gelukt om in de Kop van Noord-Holland iedereen betaalbaar te laten wonen en een dak boven het hoofd te geven.

Kan de overheid hiervoor op het matje worden geroepen? Jazeker. Dat is gebeurd met de verkiezingen. Er is gekozen voor een partij die het beleid van de regeringscoalitie regelrecht afwijst. Het is een afkeuring van onder andere hoe Rutte en de zijnen omgaan met de huisvesting van Nederlanders. Sinds de jaren tachtig laten de liberalen (en die zitten echt niet alleen in de VVD) de woningbouw liever over aan de markt en is er sprake van een ‘laissez faire’, een laat maar waaien beleid. Waar na de Tweede Wereldoorlog nog lang sprake was van volkshuisvesting werd het onder invloed van neoliberale overtuigingen – zelfs bij de PvdA- al snel een ‘woningmarkt’. Had de overheid zich aanvankelijk intensief bemoeid met de bouw van voldoende betaalbare sociale huurwoningen, later liet de overheid de bouw van woningen liever over aan projectontwikkelaars en investeerders die flink wat geld overhebben voor de schaarse lapjes grond in een stad of een dorp. En daarmee overtrad en overtreedt de overheid de Grondwet, want langzamerhand ontstaat er een groot tekort aan woningen en schiet de zorg van de overheid al langere tijd tekort.

Kortgeleden zag ik een documentaire op televisie. Sociale woningbouw is wel degelijk op grote schaal mogelijk. In Wenen worden er zelfs zwembaden op de daken van nieuw gebouwde appartementencomplexen gerealiseerd. Bovendien ziet de directe woonomgeving van zulke complexen er leefbaar en aantrekkelijk uit. De Oostenrijkse overheid, waaronder het stadsbestuur, heeft zich er uitdrukkelijk mee bemoeid en het voor een groot deel juist niet overgelaten aan de markt. In Graz houdt de burgemeester zich zelfs persoonlijk bezig met woningtoewijzing. Dat zie ik in Hollands Kroon niet gebeuren. Het nog steeds overwegend neoliberale gemeentebestuur zit liever op zijn handen, zoals een wethouder het eens uitdrukte. Dezelfde wethouder zegt bij problemen graag dat ‘zij er niet over gaat’. Zij verwelkomt liever Sinterklaas of knipt lintjes door.

Door overheidsbemoeienis houdt men in Wenen de huur betaalbaar en een woning voor iedereen bereikbaar. Dat is hier niet het geval. Waar in Wenen een huurder ongeveer 600 euro betaalt, is een Nederlander al snel meer dan 1000 euro kwijt. Omdat wonen hier inmiddels een schaars goed is geworden doordat de overheid niet doet wat zij moet doen, stijgen de huren tot grote hoogte en schieten de huizenprijzen omhoog. Velen kunnen het niet betalen. Er heerst een wooncrisis.

Inmiddels zijn er 315.000 woningen te weinig. De partijen die de Grondwet overtraden zijn op non-actief gezet. Het is een algemene tendens dat een overheid die veel aan de markt overlaat en daardoor crises creëert, niet alleen zorgt voor een verrechtsing van de samenleving maar tevens antidemocratische krachten oproept. En dat zien we nu in de uitslag van de verkiezingen. Een flinke ruk naar rechts.

Het is nu aan de PVV, het NSC en misschien de BBB om de grondwettelijke taak op te pakken om iedereen passende, betaalbare huisvesting te geven. De PVV wil in ieder geval de huren omlaag en de huurtoeslag hoger. Bovendien wil zij ook veel meer woningen bouwen onder het motto ‘steden en dorpen er allemaal een straatje bij’. En als klap op de vuurpijl wil de PVV dat het wordt toegestaan dat vakantiewoningen permanent bewoond worden. Maar bij woningtoewijzing wil de PVV voortaan voorrang geven aan Nederlanders.

Omtzigt gaat voor bestaanszekerheid en benadrukt dat er de afgelopen periode sprake is geweest van slecht bestuur. Hij zal waarschijnlijk de plannen van Wilders aangaande volkshuisvesting ondersteunen. Niet iedereen zal binnen afzienbare tijd passend gehuisvest kunnen worden, maar de breuk met oude politiek stemt hoopvol.