Column: Er hangt iets onzaligs boven ons!!

Daar gaan we weer. Er hangt ons iets onzaligs boven het hoofd: een nieuwe gemeentelijke fusie. Fusies kosten handenvol geld. De herindeling van toen, iets meer dan 10 jaar geleden, we raakten zeven gemeenten kwijt, is kennelijk geen succes geworden. Scheelt in de samenwerking. Maar ook die vier lukt die samenwerking niet goed. Dat moet beter. Er ligt al een bestuursopdracht klaar om de samenwerking te verbeteren. Vaak is dit de eerste stap naar een nieuwe gemeentefusie.

Er was van alles beloofd, meer efficiency, betere prestaties en meer bestuurskracht, maar nu is de conclusie dat de schaalvergroting onvoldoende oplevert, terwijl toch een flink aantal gemeenten werden opgeheven zoals in 2012 toen Anna Paulowna, Niedorp, Wieringen en Wieringermeer werden opgeslokt en in 2013 Harenkarspel, Zijpe en het oude Schagen hetzelfde lot ondergingen.

De analyse bevestigt dat de intergemeentelijke regionale organisatie in de Kop van Noord-Holland beter moet. Benadrukt wordt het grote aantal maatschappelijke opgaven waarmee de vier gemeenten in de Noordkop moeten dealen. Ik noem een paar: jeugdzorg, nieuwkomers en asielzoekers, stikstofaanpak, circulariteit, klimaatmaatregelen, wonen en bereikbaarheid van de regio.

In 2023 zijn de gemeentesecretarissen van de vier gemeenten zich gaan bemoeien met de intergemeentelijke samenwerking. Ze hebben gekeken naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van de gemeentelijke organisaties in relatie tot de opgaven die gedaan moeten worden.  De bestuursopdracht, die is vastgesteld door de lokale colleges van B&W, geeft de gemeentesecretarissen de opdracht om een definitief ontwerp te maken voor een regionaal programmaorganisatie en bijpassende governance. Het gaat er serieus aan toe: de samenwerking krijgt een rechtsvorm, een eigen budget en huisvesting: een klein gemeentehuisje.

Het laat zich raden waar dit op uit draait: fusie van Schagen, Hollands Kroon en Den Helder. Met Den Helder als hoofdplaats. De nieuwe gemeente zal dan ook Den Helder gaan heten. Texel zal als eiland een uitzonderingspositie innemen. Uiteraard wordt dit een domme speculatie genoemd van een even domme columnist. Maar alles wijst deze richting op. De drie gemeenten kunnen op eigen houtje de grote maatschappelijke opgaven niet oplossen. In een persbericht zeggen ze het zelf: “De grote maatschappelijke opgaven die gemeentegrenzen overstijgen vragen om een(boven)regionale opgavegerichte benadering om de inwoners van de Kop van NH hierin zo goed mogelijk te kunnen bedienen.”

Zinnen die herinnering oproepen aan de herindeling van Schagen, Harenkarspel en Zijpe tot de huidige gemeente Schagen. Ook toen hadden de gemeentesecretarissen een grote rol in de voorbereiding van deze fusie. Het motief is nooit: hoe versterken we de democratie op lokaal niveau, maar hoe sterk staan we tegenover de politieke macht vanuit Den Haag. Het is vooral Den Haag die gemeenten met steeds meer taken heeft opgezadeld, waardoor de fusievraag vanzelf op tafel komt. Het idee dat met opschaling van gemeenten geld valt te verdienen, blijkt inmiddels niet waar te zijn.

Het is andersom: de gemeente Schagen houdt voortdurend veel geld over door onderbesteding. Reden: onvoldoende bestuurskracht. Samenwerking klinkt goed, maar stuit vaak op de autonomie van gemeenten die geen macht kwijt willen.

Door personeelstekort verwacht het gerenommeerde bureau TwynstraGudde dat herindelingen waarschijnlijk opnieuw populair worden, omdat ze vaak de enige manier zijn om voldoende bestuurskracht te behouden. Herindelen wordt dan steeds vaker het enige realistische en toekomstbestendige scenario.

Gemeentelijke fusies scheppen een grotere fysieke en sociale afstand tussen de burgers en het gemeentebestuur. Gemeentebestuurders doen er alles aan om burgers te betrekken bij beleidskeuzes, maar burgers voelen zich toch minder gehoord. Dorpsraden moeten dit ‘gat’ opvullen, maar de praktijk leert dat dit niet zo is omdat ze niet democratisch gelegitimeerd zijn. Het idee dat door schaalvergroting kosten kunnen worden bespaard en taken effectiever worden uitgevoerd, is door de praktijk achterhaald. De gemeentelijke belastingen zijn in de fusiegemeente Schagen nog geen één keer omlaag gegaan.

Eugeen Hoekstra