Column: In Zwanenwater kankerverwekkend gif

De Milieuorganisatie MOB, bekend door zijn voorman Johan Vollenbroek, eist ingrijpen van de overheid om de volksgezondheid te beschermen. MOB heeft het zeer giftige landbouwgif dinoterb aangetroffen in het oppervlaktewater in de kuststreek. Op meerdere plaatsen wordt de concentratie dinoterb tot wel vijf keer de veiligheidsnorm, het Maximaal Toelaatbare Risiconiveau (MTR) overschreden. In het Zwanenwater bij Petten werd die norm in oktober 2023 ruim twee keer overschreden. De concentratie dinoterb in het duinmeer was daar bovendien drie keer zo hoog als in 2017.

Het gif is in grote concentraties aangetroffen in en rond gebieden waar bolgewassen worden geteeld. Het spul is kankerverwekkend en vooral gevaarlijk voor zwangere vrouwen. Het pesticide is ook schadelijk voor zoogdieren, vogels en insecten en staat op de lijst van Zeer Zorgwekkende Stoffen van het RIVM. Het gebruik van dit bestrijdingsmiddel is sinds 1998 verboden in de Europese Unie. Voor het verbod werd het geregeld gebruikt in de Nederlandse akkerbouw en sierteelt.

De Volkskrant meldt dat Mobilisation for the Environment (MOB) woensdag een handhavingsverzoek heeft ingediend bij het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. De organisatie heeft ook de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), die moet controleren op het gebruik van illegale bestrijdingsmiddelen in de landbouw, en de Gedeputeerde Staten van Noord-Holland aangeschreven.

Bollentelers wijzen erop dat de dinoterb die is aangetroffen in het oppervlaktewater restanten zijn van ‘historisch’ gebruik. Het landbouwgif zou zich voor 1998 hebben opgehoopt in de bodem en nu langzaam uitspoelen naar het grond- en oppervlaktewater. MOB vindt dit ongeloofwaardig omdat de metingen juist laten zien dat er een sterke toename is van de gifconcentraties.  Uitspoeling zou juist lagere concentraties laten zien.  Bovendien ligt het waterpeil in het Zwanenwater een meter hoger dan dat van de bollenvelden in de nabijgelegen polders. Water stroomt omlaag, niet omhoog, dus de dinoterb kan niet door middel van uitspoeling in het natuurgebied terecht zijn gekomen, stelt de milieuorganisatie. 

Ze denkt dat er iets anders aan de hand is. Bollentelers zijn doorgegaan met het verboden landbouwgif in de afgelopen jaren en dat spul heeft zich verspreid tot over het Zwanenwater via de lucht.  Hoe anders kan de hoge gifconcentratie in het natuurgebied gekomen zijn. Verspreiding door de lucht verhoogt de risico’s voor de volksgezondheid, omdat omwonenden en recreanten in het natuurgebied het kankerverwekkende pesticide dan kunnen inademen.

Als verspreiding door de lucht een plausibele verklaring is dan zou de dinoterb overal in dat Natura 2000-gebied terecht zijn gekomen en dus niet alleen in het water. In dat geval kan de verboden stof in het hele natuurgebied schade aanrichten. Dat bedreigt de wettelijke instandhoudingsdoelen waar Nederland aan moet voldoen op grond van de Europese Vogel- en Habitatrichtlijnen en de Kaderrichtlijn Water.

De NVWA controleert slechts mondjesmaat op illegaal gifgebruik in de sierteelt, dus de pakkans is relatief klein. In 2022 inspecteerde de toezichthouder 42 van de 1.194 sierteeltbedrijven. Daarvan waren er twintig in overtreding, dus bijna de helft. De NV WA constateert zelf dat de regels rond het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen in de open sierteelt (bloementeelt op akkers in plaats van onder glas) in 2022 aanmerkelijk slechter werden nageleefd dan in 2017.

MOB zet het Waterschap in zijn hemd als de gemeten concentraties van dit kankerverwekkende gif in het oppervlaktewater en omgeving kloppen. Dan heeft het Waterschap niet goed zijn werk gedaan en dan kan haar tegengeworpen worden dat ze de volksgezondheid schade heeft berokkend door nalatigheid.

De milieuorganisatie heeft landelijke bekendheid  gekregen door de vele rechtszaken die MOB voerde om de overheid te dwingen zich aan de eigen wetgeving te houden.  Met Johan Vollenbroek valt niet te spotten.

Eugeen Hoekstra