Column: Herindelingsspook waart weer rond

Politici in kleine gemeenten staan veel dichter bij de burgers. Herindelingen worden door veel burgers gevoeld als het  verlies van een stukje identiteit. De doorgedrukte herindelingen zijn er de oorzaak van dat burgers het vertrouwen in een democratisch proces verliezen.

In Noord-Holland dreigden in het kader van ‘vergroting van bestuurskracht’ in de jaren tachtig 21 gemeenten, die minder dan 6000 inwoners hadden, hun zelfstandigheid te verliezen. De provinciale staten van Noord-Holland hadden regels vastgesteld voor gemeentelijke herindeling. Eén van deze regels bepaalde dat een gemeente minstens 5000 inwoners moest hebben voor de aanstelling van een fulltime burgemeester en een gemeentesecretaris.

In het westelijke deel van de Kop van Noord-Holland stelden de Gedeputeerde Staten voor om een nieuwe gemeente Zijpe te vormen, bestaande uit Zijpe en Callantsoog. Callantsoog had minder dan 3000 inwoners, wat volgens Gedeputeerde Staten problemen zou kunnen opleveren. De ligging aan de Noordzee betekende voor Callantsoog ook belangrijke verantwoordelijkheden op het gebied van recreatie en natuur.

Om deze problemen op te lossen, werd door GS het idee geopperd om Callantsoog op te laten gaan in een grotere gemeente. De enige mogelijkheden waren Den Helder en Zijpe. Samenvoeging met Den Helder, een gemeente met 63.000 inwoners, werd echter niet als passend gezien. Zijpe leek GS een betere optie, omdat beide gemeenten vergelijkbare taken hadden, ondanks het feit dat Zijpe al vrij groot was en uit verschillende dorpen bestond. Er was geen sociale samenhang tussen Callantsoog en Zijpe, maar dat werd niet als belemmering gezien voor een effectief bestuur.

Het doel van deze operatie was een versterking (bestuurskracht) van het totale bestuur. Eén van de gemeenten die toen het meest voor herindeling in aanmerking kwam, was Callantsoog.

Maar een groot aantal burgers en bestuurders van kleine gemeenten kwam in verzet tegen de herindelingsplannen en kwamen samen in Kerkdriel. Zij waren van mening dat er een objectieve studie moest worden verricht naar de maatschappelijke, bestuurlijke en financiële gevolgen van de samenvoeging van kleine gemeenten. Tijdens de vergadering in Kerkdriel werd een motie aangenomen die het Rijk vroeg om alle herindelingsplannen stop te zetten totdat deze studie was uitgevoerd. Krantenberichten spraken over ‘Rijk en Provincie maken de grote massa monddood. Het is een herindelingslawine die van de burger en zijn gemeente een gemeente maakt met onderdanen.’

Het rijks- en provinciale beleid was gericht op het opheffen van kleine gemeenten om ze samen te voegen tot grotere gemeenten met meer zogenaamde ‘bestuurskracht’. De zelfstandigheid van naar schatting vierhonderd kleine kernen kwam daardoor in het geding. Hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans vraagt zich af of schaalvergrotingen wel samen gaan met een gezonde, florerende democratie. SCP-onderzoeker Pepijn van Houwelingen concludeert dat herindelingen blijvende schade berokkenen aan de ‘burgerkracht’ in de samenleving. En nu is een aantal van 40-50.000 inwoners niet voldoende voor de heren bestuurders. Dat betekent dat er binnenkort plannen zullen zijn om twee van de drie Noordkop gemeenten samen te voegen. Of alle drie tegelijk: meteen een flinke klap door een gemeente van tegen de 150.000 inwoners te maken. Waarom niet? Hoe meer zielen, hoe meer vreugd en bestuurskracht, volgens de aanbidders van het herindelingsspook.

Gemeenten worden door de politiek helaas gezien als bedrijven. Burgers zijn ‘klanten’ geworden. Kortom, herindelingen zijn erg schadelijk voor de democratie…