Column: De week van de eenzaamheid

De politiek zorgt voor eenzaamheid. Er is veel armoede. Wie zijn partner verliest en het moet doen met AOW en een klein pensioentje heeft het bepaald niet breed. Wie van een uitkering moet leven en schulden heeft en door overheidsinstanties wordt beschuldigd van fraude, terwijl dit niet het geval is, komt nauwelijks het huis meer uit. Alleen voor de noodzakelijke boodschappen (vaak de Voedselbank) eventjes. Wie ziek is of een beperking heeft, kent armoede omdat in de meeste gevallen de uitkering gewoonweg te laag is om goed van te kunnen leven, terwijl hij of zij vaak hoge zorgkosten moet betalen. 

Het is deze de week van de eenzaamheid. Er zou minder eenzaamheid zijn als mensen in staat zijn om aan de samenleving te kunnen meedoen. Zonder geld kan je niets. Armoede beïnvloedt iemands doen en laten en wat men denkt en voelt. Onderzoek naar de emotionele kant en effecten van armoede is nog niet veel gedaan. Vooral de rol van schaamte daarin is onderbelicht.

Daarnaast gaat schaamte vaak samen met stress, veel piekeren en het gevolg is dat je de controle verliest.” Onder Nederlanders tussen 18 en 65 jaar geeft ongeveer 1 op de 7 aan zich te schamen voor zijn of haar financiële situatie.

Wel een nieuwe telefoon, maar geen eten op tafel. Mensen die moeite hebben om rond te komen, schamen zich vaak voor hun financiële situatie. Maar juist die schaamte zorgt ervoor dat hun armoede nog groter wordt. Uit onderzoek blijkt dat mensen met lage inkomens wel geld uitgeven aan statusproducten.

Mensen schamen zich voor armoede en om niet te laten blijken dat ze in armoede leven, gaan ze geld uitgeven aan dure zaken die statusverhogend werken in plaats van aan de eerste levensbehoeften. Zij maken minder sociaal contact. Dit laatste komt omdat het geld op is en zij alle plekken mijden waar zij hun portemonnee moeten trekken. Dit blijkt uit een uitvoerig onderzoek van Arnoud Plantinga aan de Universiteit van Tilburg. Onderzoek dus van Nederlandse bodem. Intussen worden deze mensen nog armer en ontstaat er een vicieuze cirkel van armoede. En armoede maakt mensen eenzaam.

De promovendus weet het: zo vroeg mogelijk starten met de hulpverlening en behandel deze mensen niet als slachtoffer of profiteur. Daarnaast moet de drempel voor bijvoorbeeld regelingen van de gemeente zo laag mogelijk zijn. Een kleine moeilijkheid kan mensen er al van weerhouden een regeling aan te vragen.

Deze week moet de overheid iets doen tegen de eenzaamheid. Jeannette Rijks, onderzoeker en schrijver van het boek: ‘De eenzaamheidsparadox’. ‘Al die initiatieven bieden hooguit afleiding of troost, maar geen oplossing.’ De oorzaak ligt dieper. ‘Onze samenleving stoot mensen af omdat ze niet voldoende mee kunnen komen en voert te pas en te onpas marktwerking in en propageert liever idealen als vrijheid, zelfredzaamheid en autonomie dan solidariteit en institutioneel fatsoen.

Het zijn vooral burgers die zich uitgestoten, miskend en verwaarloosd voelen. Dat is wat eenzaamheid ook oproept: ontheemding, schreef Kim Putters, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, in zijn boek Veenbrand. Gelijk heeft hij.

Eugeen Hoekstra