Column: Blanco cheque voor energiebedrijven?

We hebben het tientallen jaren heel normaal gevonden dat we de ketel stoken op goedkoop gas uit Groningen en Rusland. Lekker warm in het hele huis. Zelfs op het toilet. We maakten ons eigenlijk nooit zorgen over de prijs. Maar helaas is aan die onbezorgdheid een eind gekomen. De energiebedrijven zijn in handen van private bedrijven als de NAM, Vattenfall en Eneco en dat begint zich nu te wreken. We kunnen in een koude winter echt niet zonder warmte. We hebben het dure gas nodig dat bijna niet meer te betalen is. Als gevolg daarvan draaien we massaal de thermostaat naar beneden en stoppen alle kieren en gaten van ons huis dicht om maar geen warmte te laten ontsnappen.

We hebben het over aardgas dat wordt opgepompt uit de bodem. Lang geleden werd gas echter uit steenkolen gemaakt. In Schagen en Den Helder torenden al in de negentiende eeuw grote gashouders boven de bebouwing uit. Samen met kerken en watertorens domineerden ze tot ver in de twintigste eeuw het silhouet van de stad. Heel veel steden en grotere dorpen hadden tot ver in de twintigste eeuw zo’n gasfabriek die gas voor verlichting, verwarming en voedselbereiding produceerden.

Ook Den Helder werd in de loop van de negentiende eeuw van zo’n fabriek voorzien. De Amsterdammer Charles Bosch Reitz kwam aanvankelijk naar Den Helder om directeur van het Waterleidingbedrijf te worden. Burgemeester Stakman Bosse draaide in juli 1856 op plechtige wijze de eerste waterkraan open. De druk werd opgebouwd door de watertoren. Gegoede burgers konden zich nu rechtstreeks op de waterleiding laten aansluiten. Een jaar later werd de gasfabriek van Bosch Reitz geopend. Naast openbare verlichting in de voornaamste straten van Den Helder werd ook het gemeentehuis, de woning van Bosch Reitz zelf en de gasfabriek van die ‘moderne’ verlichting voorzien. Gasverlichting was veel goedkoper dan olielampen of kaarsen. Het toenmalige gas werd gemaakt uit steenkolen door middel van ‘droge destillatie’. De kolen werden niet verbrand, maar verhit. Het gas werd op die manier onttrokken aan het ‘zwarte goud’. Als bijproducten bleven cokes, teer en ammoniakwater over. De cokes werden doorverkocht aan particulieren die er de kachel mee stookten. Koolteer was geschikt om hout mee te verduurzamen.
Bosch Reitz bleek ook aandacht te hebben voor een goed doel: in 1864 schonk hij de aan te leggen gasleiding en alle bijbehorende toestellen aan het nieuw gebouwde armenhuis. Een mooi gebaar. Intussen had hij ook een ijzergieterij en grofsmederij laten bouwen. De actieve ondernemer zorgde voor veel bedrijvigheid en was een aanwinst voor de stad. Hij bleef niet stil zitten maar lanceerde ook een plan voor de oprichting van een badhuis. Blijkbaar zag hij daar wel brood in. Water van zijn waterleidingbedrijf en gas om dat water te verwarmen. Alle ingrediënten voor een heerlijk bad waren beschikbaar.

Kort na 1900 kwam het water- en gasbedrijf in handen van de gemeente. In 1968 werd overgeschakeld op aardgas. Alle apparatuur moest worden omgebouwd. Nutsbedrijven waren in die tijd veelal gemeenschappelijk bezit. Veel van zulke bedrijven zijn helaas door neoliberale bestuurders verkocht aan private bedrijven. Zonder neoliberaal beleid waren ze nog in ons bezit geweest en zouden we er meer over te vertellen hebben gehad. Het lijkt er nu zelfs op dat minister Jetten door een prijsplafond in te voeren de bankrekeningen van de aandeelhouders flink gaat spekken. In feite overhandigt hij ze een blanco cheque waarop ze zelf het bedrag in kunnen vullen. Perverse prikkel?