Schagen maakt van woningnood een loterij

In Schagen worden binnenkort sociale huurwoningen verloot. Jawel, verloot. Elke maand krijgt één ‘spoedzoeker’ via een lotingsprocedure een sociale huurwoning toegewezen. Een experiment, noemt wethouder Simco Kruijer het, opgezet samen met woningcorporatie Wooncompagnie. Doel: ontdekken wat het betekent om een spoedzoeker te zijn. Maar moeten we dat werkelijk leren via een spelletje woningbingo?

In tijden van ongekende woningnood is bijna iedereen een spoedzoeker. Of je nu net gescheiden bent, uit een tijdelijk huurcontract wordt gezet of door torenhoge woonlasten op straat komt te staan: je hebt nú een dak boven je hoofd nodig. In plaats van beleid op basis van urgentie, inkomen of medische noodzaak, kiest Schagen ervoor om willekeur een plek te geven in haar woonbeleid. Is dat rechtvaardig?

Dat dit experiment uit pure nood geboren is, valt moeilijk te ontkennen. De woningmarkt is al jaren vastgelopen. De wachtlijsten voor sociale huurwoningen lopen op tot jaren, koopwoningen zijn voor de meeste starters onbetaalbaar en betaalbare vrije sectorhuur is praktisch onvindbaar. Veel mensen eindigen op een vakantiepark of in onzekere constructies, zoals anti-kraak of tijdelijke onderhuur. En als je dan eindelijk aanklopt voor urgentie, krijg je een checklist voor je kiezen, waar alleen een select groepje doorheen komt

Want urgentiecriteria zijn streng. Dakloosheid is vaak onvoldoende reden, zeker als je het ‘had kunnen zien aankomen’. Over de situatie van thuislozen wordt amper iets gezegd. De gedwongen verkoop van je woning? Jammer. Je tijdelijke huurcontract loopt af? Geen urgentie. Alleen wie aan zorg gebonden is of om medische redenen echt niet anders kan, die maakt kans. Maar zelfs dàn niet altijd.

En terwijl de gemeente zo streng is voor haar eigen inwoners, blijven statushouders wél een urgentieverklaring krijgen – omdat de wet het zo voorschrijft. Dat leidt tot begrijpelijke wrevel, zeker nu het Rijk in beweging komt om die voorrang landelijk aan banden te leggen. Schagen lijkt met haar nieuwe urgentieregels alvast een voorschot te nemen op de uitkomst van het debat in de Eerste Kamer.

De kern van het probleem: met loting ontloop je pijnlijke keuzes. Het is gemakkelijker om het toeval te laten beslissen dan om een eerlijke, transparante afweging te maken van wie het hardst hulp nodig heeft. Maar een loting negeert de realiteit. Iemand die al maanden met twee kleine kinderen in een caravan leeft, kan zomaar ‘verliezen’ van iemand die ‘gewoon’ op zoek is naar meer ruimte.

Het ondermijnt niet alleen het urgentiesysteem, het tast ook het vertrouwen aan van woningzoekenden, die al jarenlang wachten en zich netjes hebben ingeschreven. Waarom zou je nog vertrouwen hebben in een systeem dat zelfs zijn eigen regels opzij zet voor een experimentele grabbelton?

Bovendien heeft de gemeente geen flauw idee hoe groot de groep spoedzoekers eigenlijk is. De wethouder wil dat gaan achterhalen via dit experiment. Met andere woorden: we lossen het probleem niet op – we trekken er eerst een mystificerende deken overheen.

Dat de wethouder nu ook zegt met een oplossing voor jongeren te komen, klinkt als een politieke beloftetaal. Tot nu toe zijn het vooral vage toezeggingen zonder concrete plannen. En laten we eerlijk zijn: één woning per maand verloten is geen oplossing, het is symptoombestrijding. Klein bier, een druppel op de gloeiende plaat.

Wat wél nodig is? Serieuze actie. Bouw veel meer sociale huurwoningen dan de bekende 30%. Deel bestaande grote woningen op in meerdere units. Start een regionaal spoedwoonbestand, zodat mensen die tussen wal en schip vallen, sneller worden geholpen. Doe aan preventie: huisbezoeken bij risicogroepen, verplichte doorverwijzing bij dreigende huisuitzetting, directe bemiddeling. En bovenal: harmoniseer de urgentiecriteria in het gebied tot het Noordzeekanaal, zodat er geen rechtsongelijkheid ontstaat tussen gemeenten.

Besturen is keuzes maken, niet het lot laten beslissen. De gemeente Schagen moet zich afvragen welk signaal ze afgeeft aan inwoners door van iets fundamenteels als woonrecht een maandelijkse loterij te maken. Want als willekeur het wint van rechtvaardigheid, dan is de woningmarkt niet alleen vastgelopen – dan heeft ook het bestuur geen richting meer.

Eugeen Hoekstra