Gaat ASML In Veldhoven Pallas in Petten overbodig maken?

Cyclotrons en nieuwe technieken zullen snel moeten bewijzen dat hun isotopen net zo goed en niet duurder zijn dat de reactor in Petten is. Pas als nucleair geneeskundigen daarop kunnen en durven te vertrouwen, zal het niet meer nodig zijn om een nieuwe medische reactor te bouwen voor het maken van medische isotopen.

In het NRC van 13 april stond een belangwekkend artikel van Dorine Schenk over de vraag of de stokoude reactor in Petten moet worden vervangen omdat voor de productie van medische isotopen meer mogelijkheden zijn dan een nieuwe kernreactor. Afgezien van het antwoord op deze hamvraag heeft het kabinet besloten geen rem te zetten op de voortgang van de beoogde opvolger van Hoge Flux Reactor. Dit om de risico’s op tekorten van medische radio-isotopen voor de behandeling van kankerpatiënten te beperken.

Onlangs kwam in het nieuws dat er sowieso een tekort aan deze isotopen dreigt wanneer er bijvoorbeeld één reactor in Europa uitvalt. Je zou zeggen dat er vooral gefocust moet worden op het maken van deze isotopen door ziekenhuizen met de behandeling van kanker als hun specialiteit. Door spreiding verlaag je het risico. 

Wie biedt de grootste leveringszekerheid, dat is de vraag waarom het draait. Maar de trein van Pallas is allang gaan rijden en stoppen is niet meer aan de orde. De verwachting is dat het Rijk en de provincie Noord-Holland dan ook het laatste deel van de lening aan Pallas zullen verstrekken.

Medici willen zeker weten dat de isotopen net zo goed zijn als die uit een reactor. De vraag is of een nieuwe reactor die in 2025 in productie moet gaan nog nodig is als de nieuwe technieken verder ontwikkeld kunnen worden zodat ze de reactorproductie over kunnen nemen. Schenk bespreekt in de krant de mogelijke alternatieven zoals de mensen achter Lighthouse. Ze hopen al in 2023 de isotoop molybdeen-99 beschikbaar te hebben voor diagnoses. De RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) denkt dat het zeker vijf tot tien jaren zal duren voordat er nieuwe isotopen geproduceerd worden met nieuwe technieken. En ook Lighthouse zal radioactief afval opleveren.

Een veelgebruikte manier om medische isotopen te maken, aldus de auteur, is de deeltjesversnellers genaamd cyclotron In een cyclotron worden geladen deeltjes, meestal protonen, versneld met behulp van elektrische en magnetische velden. Cyclotrons staan vaak bij ziekenhuizen. Een botscan voor skeletonderzoek kan nu bijvoorbeeld al uitgevoerd worden met isotopen uit cyclotrons, alleen is deze techniek ongeveer vijf keer duurder dan de isotopen uit de kernreactor.

Lars Perk, van Radboud Transnationaal Medicine, denkt, ondanks de hogere kosten, dat een nieuwe reactor niet per se nodig is als er ingezet wordt op cyclotronisotopen en nieuwe versnellers, zoals het Lighthouse-project. Hij zegt ook dat er isotopen overblijven die enkel door reactoren gemaakt kunnen worden. Maar dat kan met minder reactoren dan er nu zijn. Anderen zijn minder optimistisch. alternatieve technieken, zoals het Lighthouse-project zullen zich eerst moeten bewijzen.

Stichting Voorbereiding Pallas-reactor benadrukt dat het een te grote gok is om er vanuit te gaan dat versnellers en andere technieken de productie van reactorisotopen in 2025 over kunnen nemen. Zij vindt de bouw van de Pallas-reactor nodig omdat nieuwe technieken nog in de kinderschoenen staan. Dit laatste klopt niet. Zo gaat het Kabinet met een financiële bijdrage de verdere ontwikkeling van Lighthouse -de door ASML ontwikkelde technologie om de belangrijkste medische isotoop zonder een reactor te produceren- ondersteunen.

Dat is nieuw, tot nu toe werd alleen de komst van de Pallasreactor financieel ondersteund. Intussen meldt NRG dat een medische isotoop in ontwikkeling is voor het bestuderen van de longfunctie en het tijdig opsporen van longembolieën. Niettemin wordt het spannend als het de ASML lukt zijn doel te halen uiterlijk in 2020. Het jaar waarin definitief besloten wordt of Pallas er zal komen.

Eugeen Hoekstra