Eigen kracht valt bitter tegen

Eigen kracht en zelfredzaamheid blijven de pijlers van het gemeentebeleid ten aanzien van de huishoudelijke hulp, zo schrijft het college aan de gemeenteraad. Maar wat stellen deze begrippen voor als het gaat om ouderen die hulpbehoevend zijn?

De uitspraak van de Centrale Raad van Beroep ziet zelfredzaamheid als een middel om mensen zo lang mogelijk in de eigen woning te houden en om te kunnen participeren in de samenleving. Opmerkelijk is ook nog dat de hoogste rechter bepaald heeft dat de gemeente voor schone was en schoon beddengoed moet zorgen.

Het beleid van Schagen had hier nauwelijks oog voor en heeft honderden hulpbehoevenden buiten de regeling geplaatst. Schagen projecteerde de zelfredzaamheid op het vermogen van mensen om hun eigen huishouding te kunnen regelen. De hoogste rechter heeft deze redenering naar mijn mening naar de prullenmand verwezen. De rechter ziet de hulp als middel om de zelfredzaamheid van mensen te behouden en te versterken zodat ze langer thuis kunnen blijven wonen en sociale activiteiten kunnen doen buitenshuis.

Het Sociaal en Cultureel Planbureau(SCP) heeft heel recent een onderzoek afgerond naar het bestaan van de zelfredzaamheid. En wat blijkt? Met name bij mensen die onder de Wmo vallen, is de zelfredzaamheid gering: minder dan 10% van hen kan de problemen zelfstandig oplossen (tegenover meer dan 60% van de mensen die geen voorziening gebruiken). Ook biedt bij 40% van de Wmo-gebruikers het eigen netwerk bij de meeste problemen onvoldoende hulp.

Dit geldt ook voor 20% van de huishoudens met complexe problemen. Mogelijkheden voor zelfredzaamheid en de inzet van een ondersteunend netwerk zijn begrensd doordat veel mensen slechts beperkt tijd hebben om zorg te verlenen of te ver weg wonen van de zorgvrager.

Het idee  was ook dat voor mensen die zorg nodig hebben het beter voelt als ze zoveel mogelijk zelf kunnen oplossen en dat het voor heel Nederland goed is als we weer meer naar elkaar omkijken. Maar uit een enquête onder 5.000 betrokkenen en diepte-interviews in drie gemeenten blijkt dat de inzichten heel anders zijn.

Volgens het SCP moeten de gemeenten opletten: professionele hulp weghalen betekent dus zeker niet zomaar dat er informele hulp voor terugkomt. Als je daar níét op let, kunnen mensen in nog grotere problemen komen of vereenzamen. Het SCP zegt dat ambtenaren hebben ontdekt wat veel professionele zorgaanbieders allang wisten: dat het maar heel beperkt is wat je bij mensen aan zelfredzaamheid voor elkaar kunt krijgen. “En niet alleen bij mensen die allerlei problemen tegelijk hebben”, zegt onderzoeker Jeroen Boelhouwer van het SCP.

Wellicht de belangrijkste conclusie uit de ‘Overall rapportage sociaal domein’ is, dat veel mensen die bij de gemeente aankloppen voor hulp, niet in staat zijn om de problemen zelfstandig op te lossen. Bijna de helft (40 procent) beschikt ook niet over een eigen netwerk dat ze voor hulp kunnen inschakelen.

Volgens het onderzoek zijn sommige problemen ook te ingewikkeld. Familieleden of andere bekenden kunnen hier iemand niet voldoende bij ondersteunen. De kwaliteit van leven van mensen die hulp krijgen via de gemeente, is minder goed dan mensen die dat niet hoeven te doen. Dat geldt vooral voor mensen die een combinatie van voorzieningen nodig hebben.

Het is niet verkeerd dat de gemeente vragen stelt over de zelfredzaamheid van cliënten, maar ze moet er weinig verwachting van hebben. Een inkomens- en vermogenstoets vind ik normaal, wie de hulp kan betalen heeft de gemeente niet nodig. Het punt is dat gemeenten geen inkomensbeleid mogen voeren. Wat wel kan en gebeurt, is het incasseren van een flinke eigen bijdrage. Daar blijft het bij.

Eugeen Hoekstra