COLUMN: Wordt Joods Werkdorp Polenhotel of Joods museum?

Op zondag 20 oktober 2019 gaan vanaf 15:00 uur de deuren open van een belangrijk cultuurhistorisch gebouw. Het is zeker de moeite waard eens binnen te gaan kijken. Op de Open dag zal o.a. een documentaire van Frans Bromet worden vertoond. De dag zal worden omlijst met muziek. Tevens worden rondleidingen door de imposante boerderij verzorgd. Daarnaast kan men ook nog genieten van een hapje en een drankje. Het adres van de boerderij is Nieuwesluizerweg 42 in Slootdorp. Er is genoeg ruimte achter het gebouw om de auto te parkeren.
De doelstelling van het bestuur van de Stichting Aankoop en Exploitatie Joods Werkdorp is genoeg geld in te zamelen om het historische gebouw te kunnen kopen van eigenaar Joep Karel. Het is de bedoeling er een ‘multifunctioneel’ museum van te maken waarin aandacht voor de vervolging van de Joden in de Tweede Wereldoorlog centraal staat. In het bijzonder zal in het museum aandacht worden geschonken aan de bewoners van de boerderij die door de Duitsers zijn vermoord. Voor degenen die de geschiedenis van het gebouw en zijn bewoners niet kennen volgt hier een samenvatting.

Op 13 maart 1934 vestigden 11 jongemannen en 4 jongedames zich in twee woonketen. In oktober van dat jaar ging de eerste paal van het hoofdgebouw de grond in. In de daarop volgende jaren vonden zo’n 700 vluchtelingen onderdak in het dorp. De minimumleeftijd voor opname was 14 jaar. Het doel was de bewoners een vak te leren en hen voor emigratie klaar te stomen. Zo konden jongens leren hoe ze gewassen moesten telen en koeien moesten houden. Maar ook konden ze kiezen voor een opleiding tot smid of meubelmaker. Zelfs elektrotechniek werd gedoceerd. De meisjes konden zich bekwamen in huishouding gerelateerde beroepen. Belangrijke vakken tijdens de opleiding waren ‘emigratiekunde’ en ‘ Palestinakunde’.

Maar deze activiteiten werden ruw verstoord door de Duitsers. Op 20 maart 1941 stopte een karavaan van zeven blauwe autobussen, voorafgegaan door een auto met daarin twee oorlogsmisdadigers (Willy Lages en Claus Barbie), voor het Joodse Werkdorp in Nieuwesluis. Even later schalde de sirene en verzamelden de Joodse arbeiders zich bij het hoofdgebouw. Barbie koos 60 van de aanwezigen uit die tot juli mochten blijven om het bedrijf tot dan te blijven runnen. De overige mannen en vrouwen werden vervoerd naar Amsterdam, waar zij werden ondergebracht bij Joodse gezinnen.

Korte tijd na aankomst van de jongelui in Amsterdam vond een aanslag plaats waarvoor de Duitsers zich wilden wreken met een razzia. Barbie vroeg de Joodse Raad om een lijst met adressen waar de werkdorpers die in Amsterdam verbleven. Hij vertelde dat zij naar het werkdorp zouden worden teruggebracht. De lijst werd gegeven maar Barbie bleek gelogen te hebben. Een groot aantal van hen werd gedeporteerd naar Mauthausen en overleefde dat verblijf niet.

De Staat (Domeinen) wilde van het gebouw af, nadat het enige jaren als ‘proefboerderij’ dienst deed. Daarbij ging de ambtenarij niet erg zorgvuldig te werk. Het belangrijke monument is namelijk een speelbal voor speculanten en projectontwikkelaars geworden. Wel staat er in het koopcontract dat de eigenaar de gedenkplaat in de tuin en de vitrine met gedenkrol intact moet laten. Blijkbaar waren de verantwoordelijke ambtenaren zich toch enigszins bewust van de bijzondere status van het gebouw als ‘Plaats van Herinnering’.

In de jaren tachtig was er net als nu een groep die streefde naar behoud van het erfgoed. Een viertal Schagenese kunstenaars diende een plan in bij de Provincie om er een kunst- en historisch museum van te maken. Het plan ging niet door.
De huidige eigenaar wil er een Polenhotel realiseren, wat op veel weerstand vanuit de samenleving stuit. De Stichting Aankoop en Exploitatie Joods Werkdorp heeft heel andere plannen met het gebouw. Het moet een multifunctioneel gebouw worden waarin veel aandacht zal zijn voor de Joodse cultuur(geschiedenis). Helaas is het benodigde kapitaal nog niet bijeen vergaard, zodat de uitvoering nog op zich laat wachten…

Kees Zwaan

(Foto 1: De grote boerderij aan de Nieuwesluizerweg – Kees Zwaan)

(Foto 2: Het stichtingsbestuur in 2016 – Kees Zwaan)