Column: Wordt de Omgevingswet een financieel drama?

De omgevingswet gaat uit van de gedachte om zoveel mogelijk bevoegdheden neer te leggen bij de provincies en de gemeenten. Dit doet denken aan de decentralisatie van taken van het Rijk naar de gemeenten in 2015 in het sociaal domein. Vier jaar later en er is niemand meer die zegt dat dit een succes is geworden.

De decentralisatie in het sociale domein zou ook leiden tot een flinke besparing van de kosten. Niets is minder waar gebleken. De gemeenten zitten met grote tekorten in de jeugdzorg en in de Wmo en onlangs kwam het nieuws naar buiten dat bij het Rijk de overheveling geen besparing heeft opgeleverd. Terwijl dit wel de bedoeling was. Nu staat er een nieuwe operatie op stapel: de invoering van de Omgevingswet.

Dit wordt de volgende decentralisatie, die in snel tempo dichterbij komt. Over een klein anderhalf jaar, op 1 januari 2021, treedt de Omgevingswet in werking. Een monsteroperatie wordt het genoemd. Waarom? Omdat de wet veertig bestaande wetten en honderden onderliggende besluiten en regelingen gaat bundelen. Met de belofte van vereenvoudiging en – opnieuw dus – meer lokale beleidsvrijheid.

Het Rijk weet zelf niet goed wat de kosten gaan worden. Het moet op de lange termijn besparingen geven, maar hoeveel deze in geld gaan opleveren is niet duidelijk. Neem de digitalisering die bij het project hoort. Een enorme en dure klus. Alle Nederlanders krijgen toegang tot een en dezelfde database. Ik hoor het u zeggen: overheid en ICT-projecten gaan niet samen: dit wordt de zoveelste ramp, let maar op.

In het Bestuursakkoord staat dat de  Rijksoverheid de investeringskosten draagt en dat de andere overheden de transitiekosten betalen. De uitvoeringskosten worden gedeeld en de bespaarde kosten (zover die ontstaan, ik betwijfel dit zeer) komen ten gunste van ieder van de betrokken partijen. Erg riskant om hiermee akkoord te gaan als je niet weet hoe hoog de kosten worden.

De gemeente Bergen (NH) ziet de bui al hangen en heeft (ook namens Uitgeest, Castricum, Heiloo, Alkmaar en Heerhugowaard) een brief op poten gestuurd naar de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) in Den Haag. Die club is in 2014-2015 akkoord gegaan met de decentralisatietaken in het sociaal domein en heeft er nu spijt van, al zegt ze dit niet in ronde bewoordingen. 

Bergen schrijft dat ze voor een indicatie van de invoeringskosten en exploitatielasten gebruik heeft gemaakt van het Financieel Dialoogmodel Omgevingswet. En wat blijkt? Er komen behoorlijk extra structurele kosten op Bergen af.

Verder zet de gemeente vraagtekens bij de verwachting dat er ook besparingen komen. “Wij betwijfelen dit gezien de recente ervaringen met de drie decentralisaties in het sociaal domein,”’ stelt Bergen.  Dat is precies mijn zorg ook. Gemeenten moeten garanties eisen ten aanzien van de financiering voordat ze ergens aan beginnen.

Wat Bergen vreest mag ook de vrees zijn van de gemeente Schagen. Merkwaardig is dat de politiek in Schagen zich tot nu toe over dit onderwerp weinig heeft uitgesproken. Is dit uit onverschilligheid, we zien wel waar het schip strandt, of is dit omdat men zich onkundig houdt en het overlaat aan het college?

Het is in het sociaal domein uit de hand gelopen wat betreft de financiën. Laat dit nu niet gebeuren in het fysieke domein. Een gewaarschuwd mens telt voor twee.

Eugeen Hoekstra