Column: In Petten staat welzijn voorop

‘Het welzijn van de bewoners staat voor mij voorop,’ aldus de vormgeefster van een splinternieuw Petten in 1947, ir. Elze van den Ban. Ze kon Petten een volledig nieuwe vorm geven. Want er was in 1945 geen Petten meer.

Petten werd in de Tweede Wereldoorlog volledig door de Duitsers gesloopt. Toen lieten ze het niet bij het graven van onschuldige kuilen op het strand, maar sleepten hier op een roofzuchtige manier alles weg wat ze konden gebruiken om een imperiale oorlog te voeren. Bovendien moest alle bebouwing vlak langs de kust verdwijnen in het kader van de zogenaamde ‘Atlantikwall’.

In Petten werden zelfs de wegen verwijderd om het materiaal elders weer te gebruiken. Nietsontziend werd zo een heel dorp van de aarde weggevaagd. Een NSB-burgemeester gaf als represaille zelfs opdracht om een rijtje huizen in de brand te steken en ze met de grond gelijk te maken. Gelukkig werd het vernielzuchtig legertje van onze oosterburen in 1945 weggejaagd en de pyromane burgemeester in hechtenis genomen. Zo kon een jaar later met veel energie aan de wederopbouw van Petten worden begonnen.

Een gedenknaald midden in het dorp herinnert nog aan het begin van de wederopbouw. Het nieuwe ontwerp van Petten moest een ‘organisch’ dorp vormen, met een dorpsplein omringd door winkels en bijzondere gebouwen, woonhuizen met tuinen en aan de rand daarvan werkplaatsen, sportvelden en een school. Veel aandacht ging uit naar het creëren van beschutting tegen het ruwe klimaat, waar een stedenbouwkundig ontwerp van ir. Elze van den Ban voor gebruikt werd. ‘Petten zal herrijzen in een betere vorm,’ stelde ze, met 136 nieuwe woningen en een bos aan de windkant. Het dorp zou op een andere locatie worden herbouwd, wat Petten tot het vierde dorp zou maken, nadat eerdere versies door de zee waren verzwolgen en het ‘derde’ dorp in de oorlog door de Duitsers was verwoest.

In mei 1947 legde Van den Ban de eerste steen voor het nieuwe Petten, met een oorkonde in de fundering. Later dat jaar onthulde ze een monument, opgebouwd uit de stenen van het door de Duitsers vernietigde kerkje. Terwijl de bouw van het zestiende huis al in volle gang was, zette Van den Ban zich onverminderd in voor de herbouw van het dorp. Als dank werd één van de straten naar haar genoemd.

Elze van den Ban (1894-1973) was één van de eerste vrouwelijke civiel ingenieurs in Nederland en werd een gerespecteerde stedenbouwkundige. Ze richtte zich op het grotere geheel en streefde naar een bebouwde omgeving waar mensen zich gelukkig konden voelen. Ze geloofde dat dorpen niet te klein moeten zijn om voorzieningen te kunnen behouden en ze vond slingerende wegen en groen in de woonomgeving erg belangrijk. In de jaren vijftig speelde ze ook een belangrijke rol in de inrichting van Flevoland, waarbij ze veel van haar ideeën realiseerde. Haar werk langs het Veluwemeer met de vele strandjes leverde haar de bijnaam ‘Moeder Veluwemeer’ op.

De eerste 16 woningen van Petten werden door architect Geert Drexhage (1914-1982) ontworpen, die ook de beeldbepalende burgemeesterswoning in Callantsoog en het bejaardenhuis Zuiderzon (tegenwoordig het Max Plaizierhuis geheten) in Schagerbrug ontwierp.

Petten heeft niet veel inwoners maar ontvangt in de zomer wel veel vakantiegangers. Het centrale plein, Plein 1945, werd in 2016 opnieuw ingericht met een scheepsskelet als opvallende blikvanger, verwijzend naar een gestrande kotter uit 2013.

In hoeverre zullen de Duitse badgasten die in Petten vertoeven, er zich van bewust zijn dat het misschien wel hun vaders of grootvaders geweest zijn die in 1945 daar een troosteloze puinhoop achterlieten? Gelukkig is Petten werkelijk herrezen, zoals Elze van den Ban al voorspelde…