Column: Gemeentesecretaris als machtsfactor in Hollands Kroon

In 1926 werd  ‘Hollands Kroner’  Dirk Breebaart burgemeester in het kleine Callantsoog. Dat jaar nog werd hij tevens aangesteld als gemeentesecretaris in dezelfde gemeente en had toen een dubbelfunctie. Als burgemeester én secretaris kreeg hij erg veel macht. Wat hij wilde was een nog grotere gemeente door samenvoeging van Callantsoog en de Zijpe. Dat lukte Breebaart niet. De macht van de gemeenteraad bleek toen te groot om zijn ‘imperialistisch’ ideaal te verwezenlijken.

De gemeentesecretaris staat in het centrum van de  macht en bepaalt een groot deel van het (uitvoerend) beleid in ‘zijn’ gemeente. Je zou een gemeentesecretaris de ongekroonde koning van de gemeente kunnen noemen. Waar echter een koning meestal slechts representatieve taken heeft, kan de gemeentesecretaris zijn denkbeelden en overtuigingen inbrengen in de uitvoering van gemeentelijke taken. Waar burgemeesters, wethouders en gemeenteraadsleden vaak wisselen, kenmerkt zich het ambt van gemeentesecretaris door continuïteit. Hij blijft vaak lange tijd hangen in die machtspositie.

Wisselende politieke samenstellingen van college en gemeenteraad hebben weinig invloed op de positie van de gemeentesecretaris. Hij blijft bij blunders meestal gewoon aan omdat hij geen politiek ambt vervult. Er kan geen motie van wantrouwen ingediend worden tegen de secretaris. Een wethouder of het college is verantwoordelijk als er iets misgaat. Dat zagen we ook in Hollands Kroon, waar door slecht management van het directieteam twee wethouders de wacht kregen aangezegd. Zij waren politiek verantwoordelijk voor het slechte management van de gemeentesecretaris. 

Seven habits

Hoe heeft het zover kunnen komen dat een gemeentesecretaris er een potje van kon maken? Een vraaggesprek op internet met ex-gemeentesecretaris Arthur Cremers verschaft opheldering. Cremers was jarenlang, vanaf 2012, betrokken bij een veranderingsproces binnen het ambtenarenteam waarbij het traditionele werken met managers langzamerhand opzij werd gezet ten gunste van ‘Het Nieuwe Werken’. Cremers zegt het een en ander zelf te hebben bedacht. Toch lijkt hij geïnspireerd te zijn door managementgoeroe Stephen Covey die boeken schreef over effectief leiderschap: ‘The seven habits of highly effective people’ zal Cremers beslist hebben gelezen. Covey ziet ruwweg twee concentrische cirkels rondom een mens. Een kleine met individuen waarmee de centrale persoon veel contact heeft, bijvoorbeeld de medewerkers van een organisatie. Dat noemt Covey de ‘cirkel van invloed’. De grotere cirkel is de ‘cirkel van betrokkenheid’. Covey vindt dat een ‘highly effective person’ zijn invloed moet uitoefenen binnen die kleine cirkel. Dat heeft Cremers gedaan. De ambtenaren van de gemeente Hollands Kroon leidde hij langzamerhand in zijn ideale wereld. Als ‘effectief persoon’ richtte hij zich op de kleine kring van ambtenaren (medewerkers) van Hollands Kroon en liet daar zijn invloed gelden. In de cirkel van betrokkenheid zag hij slechts klanten (Hollands Kroners) die producten afnemen van zijn organisatie. 

Op zijn handen zitten

Als een ware apostel verkondigt Cremers in het interview op internet het evangelie van ‘Het Nieuwe Werken’. Een ver doorgevoerde ‘deep democracy’ maakte zich onder zijn leiding meester van het ambtenarenapparaat. Op microniveau, namelijk in 35 ‘zelfsturende en zelfreinigende’ teams maakt men zelf uit hoe, wanneer en wie iets doet. Als het maar past binnen het ‘kader’ dat het team door de directie krijgt aangereikt. Met een van tevoren vastgesteld budget moet een bepaald resultaat worden bereikt.

De directie bemoeit zich niet met het -uitvoerende- proces. Binnen de teams is niemand de baas. Onderlinge meningsverschillen moeten de teamleden zelf oplossen. Cremers ging als directielid professioneel ‘op zijn handen zitten’. Het gevolg van het verdwijnen van een managementlaag is volgens Cremers dat er met minder mensen efficiënter gewerkt kan worden. Dat verklaarde hij op een moment dat hij al lang wist dat verbouwingsproject ‘Kroondomein’ vele miljoenen meer zou gaan kosten. Waar hij van zijn teams eiste binnen het toegewezen budget te werken, deed hij dat zelf niet. Cremers kijkt vol verwachting uit naar het jaar 2021, want dan zal ieder team een salarisbudget krijgen dat ze naar eigen goeddunken mogen verdelen. Een utopische gedachte. 

Poleposition

Cremers beweert een ‘humble civil servant’ te zijn, maar in hoeverre heeft hij de belangen van de Hollands Kroonse samenleving voor ogen gehad? In hoeverre is er kritische bijsturing geweest vanuit het college en/of de raad? Cremers lijkt heilig in ‘zijn’ filosofie te geloven en schreef er zelfs samen met anderen een boek over. De titel zegt genoeg: ‘Poleposition’. Dat is de meest gunstige startpositie bij een (race)wedstrijd en geeft de meeste kans om te winnen. De doctrine van ‘Het Nieuwe Werken’ heeft de Hollands Kroonse samenleving echter al miljoenen gekost. Verbouwingen die spectaculair meer gingen kosten en een mislukte samenwerking met Schagen in het sociaal domein. Allemaal zaken waarbij veel gemeenschapsgeld werd verspild en die verspillingen (budgetoverschrijdingen) gaan nog steeds door. In die zin heeft de ‘poleposition’ van Cremers veel verliezers opgeleverd. Dat zijn de inwoners van Hollands Kroon (en Schagen). Wij zitten met Cremers’ gebakken peren…

Kees Zwaan

(Foto: Machtscentrum Kroondomein. Inzet: ex-secretaris Cremers.)