Column: Geen empathie Wilhelmina voor Joden

Een zingende koningin. Zingende nazi’s en zingende vrijheidsstrijders. Ronkende BSA’s en luide geweerschoten. Dat kun je allemaal meemaken in een echte vliegtuighangar in Katwijk. Een musical vertelt daar het verhaal over de ‘Soldaat van Oranje’.

Het boek ‘Soldaat van Oranje’ werd geschreven door vrijheidsstrijder Erik Hazelhoff Roelfzema, waarin hij vertelt over zijn ervaringen in de Tweede Wereldoorlog, toen hij zich in Londen aanmeldde om piloot bij de Royal Air Force te worden. Als student raakte hij namelijk al snel betrokken bij het verzet. Tenslotte eindigde zijn loopbaan als adjudant van koningin Wilhelmina.

Na het boek van Hazelhoff volgde een film die in de jaren zeventig in de Nederlandse bioscopen draaide. In zwart-wit, geregisseerd door Paul Verhoeven. Rutger Hauer kreeg de rol van hoofdpersoon Lanshof (Hazelhoff). Andere rollen werden gespeeld door Jeroen Krabbé en Derek de Lint. De film werd een groot succes.

In 2010 werd gestart met een musical op basis van het verhaal van Hazelhoff. Ook de musical werd een enorm succes en kreeg tot nu toe meer dan 3,5 miljoen bezoekers. In een niet meer als zodanig gebruikte vliegtuighangar op vliegveld Valkenburg in Katwijk vindt de opvoering plaats. Het is een musical die wordt geregisseerd door Theu Boermans. Uniek is dat er gebruik wordt gemaakt van het zogenaamde ‘Scene Around’ middel. De toeschouwers zitten op een draaibare tribune die in beweging komt als er een andere scène wordt gespeeld. Er is een keuze gemaakt uit de meest indrukwekkende gebeurtenissen uit het boek. In een kort tijdsbestek zie je de periode van 1939 tot en met de bevrijding in 1945 aan je voorbij trekken.

De musical geeft het perspectief van Hazelhoff weer, die een groot bewonderaar van de koningin was. Over haar laat hij geen onvertogen woord vallen. Wilhelmina wordt neergezet als een heldin die zich vanuit Londen verzette tegen de vijand.

Toch moet haar houding tegenover de Joodse bevolkingsgroep dubieus worden genoemd. Ze heeft het nauwelijks voor deze ‘onderdanen’ opgenomen. Zelfs niet tijdens haar radiotoespraken. Slechts één keer sprak ze over ‘Joodse landgenoten die op een vreselijke manier worden weggevoerd’, maar daar bleef het bij. Zij en haar regering namen geen enkel initiatief om deze mensen te helpen. Sterker nog, vóór de Tweede Wereldoorlog had Nederland een zeer streng asielbeleid, waarbij veel Joodse vluchtelingen werden geweigerd of teruggestuurd naar Duitsland. En ook na de oorlog was Wilhelmina’s houding ten opzichte van deze zwaar vervolgde bevolkingsgroep ver onder de maat. Haar empathisch vermogen jegens de Joodse gemeenschap schoot ernstig tekort. Als we dan weten dat tijdens het huwelijksfeest van Juliana en Bernhard in 1937 op instigatie van Wilhelmina het zogenaamde ‘Horst Wessellied’ (een strijdlied van de SS) werd gespeeld en dat de door haar uitgenodigde nazi’s in haar bijzijn de hitlergroet brachten, geeft dat toch wel te denken. En vraag ik me af voor wie zij meer empathie kon opbrengen. Voor haar foute familieleden en -vrienden uit Duitsland of de Joodse bevolking? Voor haar ernstige tekortschieten tijdens de oorlog bood onze huidige koning er zelfs zijn excuses voor aan.

De koning van Denemarken, Christiaan X, bleek wél over empathisch vermogen te beschikken. Hij vluchtte niet halsoverkop naar elders, maar bleef zitten om zijn volk te beschermen. Tijdens de bezetting van zijn land mocht hij zijn land blijven besturen. Het lukte de kritische koning om zijn Joodse landgenoten voor deportatie te behoeden. Zelfs toen Hitler in 1943 opdracht gaf alle Joden op te pakken, kwam de bevolking in verzet en lukte het duizenden Joden naar het veilige Zweden te brengen. Slechts 500 Joden werden opgepakt, maar via Deense diplomatieke acties overleefden de meesten van hen.

Het staat allemaal in schril contrast met wat de Nederlandse regering onder leiding van Wilhelmina deed, of beter gezegd naliet. Ongeveer driekwart van haar Joodse landgenoten (102.000 mensen) werd vermoord. Slechts enkele tientallen van de Joodse landgenoten van Christiaan X vonden de dood, vanwege zijn heroïsche houding tijdens de oorlog.

Toch is de musical de moeite waard om te bezoeken. Ik vond hem bijzonder spectaculair. Op een gegeven moment breekt het moment aan dat Wilhelmina weer voet op Nederlandse bodem zet. Vanaf de tribune zie je haar uit een oud vliegtuig stappen en plaatsnemen in een oude auto. Die scène vindt buiten de hangar plaats. Aan het einde stapt de hoofdpersoon (Lanshof) fluitend op zijn BSA en rijdt naar buiten, in een nu bevrijd Nederland…