COLUMN: De vlieg op de muur: objectieve verslaggeving

Veel journalisten beweren onafhankelijk, neutraal en objectief te zijn. Ze noemen dat wat ze doen ‘objectieve verslaggeving’. In hun berichten laten ze geen eigen meningen doorschemeren, zeggen ze. Alles wat ze schrijven is op feiten gebaseerd, denken ze. Zo mogelijk ‘checken’ zij de ‘facts’ meerdere keren. Soms wordt het beeld van ‘de vlieg op de muur’ gebruikt. Hij zit stil, observeert en registreert wat er gebeurt of gezegd wordt zonder zich met het gebeuren te bemoeien. Zo kun je een objectief verslaggever zijn, volgens de zichzelf respecterende journalist.

Maar is het wel mogelijk objectief te zijn? De keuze van een onderwerp is al subjectief en afhankelijk van de interesse van de verslaggever. Of van zijn baas. Misschien had hij zich liever over een ander onderwerp gebogen. Een minder ‘interessant’ onderwerp blijft liggen. Keuzes zijn volkomen willekeurig, dus subjectief.

De ‘professionele’ verslaggever probeert zich niet te bemoeien met de situatie die hij wil beschrijven. Hij realiseert zich niet, dat zijn loutere aanwezigheid de situatie al beïnvloedt. Een verslaggever die net ter plaatse is als een ernstig ongeval plaatsvindt zal, als hij de ‘objectiviteits’ doctrine aanhangt, de gewonden geen hulp geven, want hij moet observeren en registreren. Iets dergelijks zie je wel eens gebeuren als er iemand kermend van pijn op de grond ligt en journalisten de ellende fotograferen of filmen zonder zich te ontfermen over de gewonde. Je bent nu eenmaal professioneel of niet.

Waardenvrij?

Het is logisch onmogelijk om objectief te zijn. Het gereedschap van een schrijver/journalist is de taal. En taal is niet waardenvrij, maar zit bomvol met subjectieve (waarde)oordelen. Als de NOS bericht dat onze economie is gegroeid wordt dat als een positief feit gebracht. Maar de groei van de economie heeft ook slechte kanten. Een tuinder sprak over de ‘gewasbeschermingsmiddelen’ die hij gebruikt. Een positieve, eufemistische term. Maar hij heeft het wel over vergif.Taal is beslist niet waardenvrij. 

Nog een voorbeeld. Het werkwoord ‘geven’ heeft een positievere klank dan het werkwoord ‘nemen’. In een maatschappij waarin de macht ligt bij industriëlen en niet bij ‘gewone’ mensen ontstonden dan ook de begrippen ‘werkgever’ en ‘werknemer’. Strikt gezien geeft de arbeider zijn werk (product) aan de eigenaar van de fabriek. Taal is niet waardenvrij. Taal is subjectief.

Hardnekkig omschrijven journalisten het uitmoorden van een gezin door de vader als een ‘familiedrama’. Om maar niet bij voorbaat de vader als schuldige aan te wijzen. Neutraliteit voor alles. Sinds kort hoor ik de term ‘gezinsmoord’ voor eenzelfde gebeurtenis. Blijkbaar zijn er journalisten die het licht hebben gezien en van het onhoudbare neutraliteits- of objectiviteitsbeginsel zijn afgestapt. Er zijn wetenschappers die het ‘objectiviteitsdogma’ van journalisten zelfs als een bedreiging voor de democratie zien. Een slechts observerende en registrerende verslaggever zou in die optiek een spreekbuis zijn voor ‘liegende’ politici…

Kees Zwaan