Bouke Jagt slaaf in nazi-Duitsland

In de zomer van 1943 meldde de werkloze Callantsoger evacué Bouke Jagt zich bij het Gewestelijk Arbeids Bureau te Schagen. Hij moest gaan werken in Duitsland en liet zijn vrouw en kind achter aan de Langevliet (C41). 

Vanaf 24 juli 1943 werkte Jagt voor de firma Peter Büscher und Sohn in Münster als bouwvakker. Büscher maakte zowel onder- als bovengrondse bouwwerken voor de organisatie ‘Todt’.

Het Duitse bedrijf maakte hoofdzakelijk gebruik van krijgsgevangen Russen en Fransen. Daarvoor had het bedrijf een concentratiekamp op het terrein van de fabriek gevestigd waar zo’n 150 personen konden verblijven. Waarschijnlijk verbleef Jagt daar ook. Jagt kwam in Münster terecht in het kader van de ‘Arbeitseinsatz’.

Slaven

De Duitse bezetter sleepte heel wat ‘slaven’ (die term wordt ook gebruikt door Dr. L. de Jong) vanuit  omringende landen naar Duitsland om daar te assisteren in de fabrieken en in de boerenbedrijven. Arbeidsslaven dienen al van oudsher als buit van overwinnende legers. En al voor de aanvang van de oorlog werkten Nederlandse ambtenaren en politici bijna kritiekloos aan tewerkstelling in Duitsland mee. Een politiek van dwang mondde uit in onderdrukking met als gevolg massale dwangarbeid.

De wereldwijde economische crisis, voorafgaande aan de tweede wereldoorlog, trof ook Nederland met een grote werkloosheid, die van 32.000 werklozen in 1929 opliep tot 414.000 in 1936. Hier maakten de politici en de hoge ambtenaren zich ernstige zorgen over. Werkloosheid zou velen verarming, een eentonig leven en verveling brengen. Arbeid werd als een noodzakelijke dagbesteding gezien en diende daarom zo veel mogelijk bevorderd te worden.

Beleidsmakers dachten mensen eerder aan het werk te krijgen door de steun en de uitgaven voor werkverschaffing zo laag mogelijk te houden. De regering verlaagde dan ook de lonen en de uitkeringen keer op keer. Zuinig zijn met uitgaven zag de politiek als remedie om de toch al vrij lege schatkist te ontzien. De koopkracht van het gewone volk en in het bijzonder van werklozen werd flink aangetast.

Passend werk

In 1938 en 1939 vond het Arbeidsbureau werk in Duitsland ‘passend’ voor werklozen. Vooral in het grensgebied deden ambtenaren er alles aan om werklozen naar Duitsland te sturen, overigens met wisselend succes. Vaak gebruikten de ambtenaren dwang om de mannen zover te krijgen hun woonplaats te verlaten om te gaan werken bij de Oosterburen. Bij weigering zouden ze geen ‘steun’ meer krijgen en zouden ze ook niet meer in aanmerking komen voor werkverschaffingsprojecten in hun eigen land.

De maatregelen van de Duitsers sloten naadloos aan op het vooroorlogse beleid van Nederland. Er werden heel wat Noordkoppers onder dwang naar Duitsland afgevoerd om daar mee te helpen aan de oorlogseconomie.

Naar huis!

Gelukkig verloor Duitsland de oorlog. In de loop van 1945 konden de dwangarbeiders weer huiswaarts keren. Op 21 juli 1945 schreef het Militair Gezag aan de gemeente Callantsoog over de vele duizenden repatrianten die terugkwamen uit Duitsland. Het moest goed georganiseerd worden anders zou het een chaos worden. Terugkerenden moesten een vast traject doorlopen alvorens zij erkend werden als repatriant. Eerst moesten zij door een arts worden gekeurd en eventueel behandeld worden voor ziektes. Daarna moesten ze zich melden bij de politie. Een gang naar het gemeentehuis om zich in te schrijven in het bevolkingsregister was ook noodzakelijk. Pas als men alle stempels op een formulier had verzameld, kon men financiële steun krijgen en naar huis gaan. De bureaucratie draaide weer op volle toeren.

Bouke Jagt vertrok in de zomer van 1945 vanuit Duitsland weer naar Callantsoog. Velen konden hun verblijf in Duitsland helaas niet navertellen. Jagt wel. Hij had de slavenarbeid overleefd. 

Kees Zwaan

(Afbeelding 1: Arbeidsbureau ronselt ‘gastarbeiders’ voor Duitsland)

(Afbeelding 2: Rapport over Bouke Jagt over zijn tijd in Duitsland)