Armoede is ziekmakend

Steeds meer zorgorganisaties en ook huisartsen omarmen de ‘holistische’ benadering van zorg en gezondheid van Machteld Huber, die het concept ‘positieve gezondheid’ ontwikkelde. Positieve gezondheid bestaat volgens haar uit zes dimensies. Je lichaamsfuncties, je mentale functies, je dagelijkse functioneren, de mate waarin je sociaal-maatschappelijk participeert, de kwaliteit van je leven en de spiritueel-existentiële dimensie: in welke mate ervaar je de zin van het leven?

Volgens Huber is zingeving verreweg de belangrijkste dimensie van een gezond bestaan. In zeer moeilijke omstandigheden, zoals zelfs het leven in een concentratiekamp, kunnen zinvolle activiteiten je er doorheen slepen. Bovendien zou zingeving je weerstand en aanpassingsvermogen vergroten.

Wat mij opvalt is dat Huber te gemakkelijk over het sociaaleconomische aspect van gezondheid heen stapt . Haar theorie is helaas niet volkomen holistisch. Armoede is namelijk wereldwijd de belangrijkste oorzaak van ongezondheid. Mensen in de ‘onderste lagen’ van onze samenleving hebben veel meer chronische ziekten en leven veel korter dan mensen die er financieel beter aan toe zijn.

Het heeft te maken met de leefstijl. Er is een relatie tussen armoede en ongezonde leefstijl. Kortom, armoede is ziekmakend. Ik zou dan ook de sociaaleconomische status als zevende dimensie van gezondheid aan haar theorie willen toevoegen. Hoe eerlijk verdelen wij de welvaart? Die vraag is Huber vergeten te stellen.

De vraag komt bij mij op hoe het kan dat een gezondheidswetenschapper als Huber zo’n belangrijke onderliggende oorzaak van ongezondheid niet uitgebreid heeft bestudeerd en in haar publicaties slechts impliciet aan de orde stelt. In haar proefschrift stelt zij wel dat beleidsmakers haar model van positieve gezondheid als een excuus zouden kunnen gebruiken om mensen zich te laten aanpassen aan slechte leefomstandigheden, aan hun sociaaleconomische status dus.

Echter, door het sociaaleconomische aspect van (on)gezondheid niet expliciet in haar theorie op te nemen lijkt zij dezelfde beleidsmakers ruim baan te geven. Inmiddels blijken veel zorginstellingen Hubers theorie omarmd te hebben en lijken zij toch de kant op te gaan waar Huber voor waarschuwde.

De theorie van Huber is dan ook maatschappijbevestigend en niet revolutionair. Voor zover ik het kan overzien zet zij zich in haar publicaties nergens af tegen de fundamentele maatschappelijke ongelijkheid als factor van ongezondheid en deficiënte zorg. Huber presenteert haar bevindingen als wetenschappelijk en objectief. Maar wetenschap is niet altijd per definitie objectief en neutraal. Het is zoals een filosofe dat noemt, een ‘view from above’. Een kijk op de wereld vanuit de ivoren toren van een wetenschappelijk onderzoekster.

Diezelfde kritische filosofe adviseert beleidsmakers te luisteren naar bewoners van achterstandswijken en verpleeghuizen om erachter te komen wat zij nodig hebben om gezond te kunnen leven. En dan komt meestal de aap uit de mouw: er is meer geld nodig om een andere leefstijl aan te nemen.

Het institutioneel en beleidsmatig denken over zorg en gezondheid gebeurt echter meestal binnen niet ter discussie staande economisch-organisatorische kaders en laat de bestaande, grote maatschappelijke ongelijkheid in stand. Hoog tijd dat Huber haar theorie aanvult met de (ziekmakende) sociaaleconomische dimensie van onze samenleving. Een dimensie die vandaag de dag niet alleen zeer grote verschillen in huishoudbudgetten laat zien, maar ook chronische ziekten en voedselbanken genereert…