Column: Nederlandse Bernie Sanders?

In 1968 wees vakbondsbestuurder Jan Mertens al op de grote concentratie van economische macht in Nederland bij een klein aantal mensen. Hij noemde het getal van 200. Die zouden door een ‘old boys netwerk’, een ‘ons kent ons’ principe elkaar commissariaten en andere belangrijke topfuncties toeschuiven. Mertens sprak over nepotisme en oligarchische tendensen. Hij zei in een interview: ‘Het is een griezelige zaak dat een beperkte groep mensen in ons land een geweldige economische macht heeft zonder voldoende verantwoordingsplicht. Ze maken de dienst met elkaar uit en verdelen de baantjes, zonder inspraak of controle. Een groot maatschappelijk belang is geconcentreerd in de handen van weinigen’. Nederland zou volgens hem dus een oligarchie zijn.

Sinds Donald Trump in de VS aan de macht is heeft hij tal van miljardairs aangesteld als ministers in zijn kabinet. ‘Het is een kabinet van miljardairs voor miljardairs,’ stelt de inmiddels 83-jarige senator Bernie Sanders. Hij trekt flink van leer tegen Trump en de zichzelf over de ruggen van de ‘gewone’ Amerikaan verrijkende top van miljardairs. Het zijn volgens Sanders ‘kleptocraten’. Hij is bezig met een tour door verschillende Amerikaanse staten waar hij toespraken houdt voor grote menigten. Zijn verhaal is duidelijk: de democratie is in gevaar omdat de politiek wordt gekocht met het grote geld van superrijken. Amerika is een oligarchie geworden. Donald Trump kan een dictator worden want hij heeft meermaals laten zien zich niets van de Grondwet aan te trekken.

Bernie Sanders staat bekend om zijn progressieve politieke ideeën, die vaak gericht zijn op het aanpakken van economische ongelijkheid en het bevorderen van sociale rechtvaardigheid. Zo wil hij bijvoorbeeld een universele gezondheidszorg (Medicare for All), gratis hoger onderwijs en de macht van grote bedrijven en miljardairs beperken door hogere belastingen voor de superrijken te bepleiten. Hij wil ook sterkere vakbonden en betere arbeidsomstandigheden voor de arbeidersklasse. Zo’n 60% van de werkende klasse in de VS leeft van salaris naar salaris en heeft grote moeite om rond te komen.

Al zijn de omstandigheden in de VS en Nederland niet helemaal vergelijkbaar, toch hebben miljardairs ook hier een flinke vinger in de pap als het om beleid gaat. De laatste decennia kunnen de regeringen ‘werkgevers regeringen’ worden genoemd omdat beleid meestal gunstiger is voor grote bedrijven en superrijken (die meestal eigenaar zijn van zo’n groot bedrijf) dan voor de mensen in de zogenaamde ‘onderste lagen’ van de samenleving.

Aan de top van de financiële piramide in Nederland staan personen zoals mevrouw Heineken (vermogen 13,3 miljard), meneer Sonnenberg (Luxaflex) met bijna 10 miljard op zijn rekening, Goldschmeding met een vermogen van bijna 6 miljard verdiend met zijn bedrijf Randstad en dan nog de oprichters van betaalbedrijf Adyen die ook enkele miljarden bezitten. Dat zijn maar enkele van de tientallen miljardairs die eigenlijk de lakens uitdelen in Nederland. De Nederlandse oligarchen. Ook Nederland is een paradijs voor kleptocratische superrijken die graag zo weinig mogelijk belasting betalen en daarvoor (laten) lobbyen in Den Haag.

We hebben hier in Nederland ook een Bernie Sanders nodig die zegt waar het op staat en wat er moet veranderen. Maar we hebben toch Frans Timmermans met zijn groene, sociale coalitie? Is dat soms de gedroomde Bernie Sanders van Nederland? Nee hoor, Timmermans zegt zonder schaamrood dat hij opkomt voor de middenklasse. Timmermans wordt vaak gezien als een progressieve politicus, maar zijn ideeën bevatten veel neoliberale elementen. Hij wil bijvoorbeeld groene technologieën en verduurzaming via marktmechanismen bevorderen en daarmee sluit hij aan bij neoliberale principes, waarbij de markt een centrale rol speelt in het oplossen van maatschappelijke problemen.

Sanders heeft een andere insteek. Hij staat juist bekend om zijn kritiek op het neoliberalisme, op deregulering, privatisering en de heilige markt. Zijn benadering is meer gericht op sociale rechtvaardigheid en economische herverdeling, wat hem meer socialist maakt dan Timmermans. We hebben echt een Nederlandse Bernie Sanders nodig. Wie wordt het?