Column: ‘Slow violence’ in de Polder

Nederland ligt voor een deel beneden de zeespiegel. Er zijn in de vorige eeuw wel overstromingen geweest maar de kans dat dat weer gebeurt lijkt heel klein door de hoge dijken en zeeweringen die we hebben aangelegd. De gemeente Hollands Kroon bestaat voor het grootste deel uit een gebied dat onttrokken is aan de zee en is ingepolderd. Polders die belangrijk zijn als landbouwgronden waar allerlei gewassen op geteeld kunnen worden. Die voor een deel ook bestaan uit weilanden waarop vee kan grazen dat ons voorziet van zuivel. Polders danken hun bestaansrecht aan de agrarische functie en zijn dan oorspronkelijk als zodanig ingericht. Voeding is de eerste levensbehoefte van de mens. Agrariërs die voeding voor ons produceren zijn onmisbaar. Ze oefenen een ‘essentieel’ beroep uit. 

Al snel na de Tweede Wereldoorlog begon het aanzien van agrarische landschappen te veranderen. Er moest effectiever gewerkt worden zodat er meer geproduceerd kon worden. Paarden maakten dan ook plaats voor kleine trekkers. Kleine trekkertjes die slechts zestien kilometer per uur mochten rijden maakten op hun beurt weer plaats voor kolossale tractoren die over de weg scheuren met een snelheid van wel zestig kilometer per uur. 

Nog in de jaren vijftig van de vorige eeuw verrees een dorp in de Wieringermeer dat landarbeiders moest huisvesten: Kreileroord. Toen het dorp bijna afgebouwd was waren die landarbeiders niet meer nodig, maar waren de boeren overgeschakeld op grote landbouwmachines die het werk overnamen. Er vond grootscheepse mechanisatie plaats. Het boerenbedrijf heeft onder invloed van het nationale en Europese landbouwbeleid grote veranderingen ondergaan. Waren er kort na de oorlog nog veel kleine ‘gemengde’ boerenbedrijfjes, enige decennia later waren grootschalige bedrijven schering en inslag. Schaalvergroting en monocultuur gingen daarbij hand in hand. Bovendien verdwenen de koeien uit de wei. Die staan nu hutje mutje bij elkaar in een immens grote stal en krijgen voer uit een ver land dat daar verbouwd wordt op gronden die daarvoor ontbost zijn. Wereldwijd is er een grote metamorfose (in negatieve zin) aan de gang, alles onder de noemer van ‘economische groei en vooruitgang’. 

Die metamorfose kun je van dichtbij aanschouwen. Ook in Hollands Kroon verandert het agrarische landschap. Niet alleen de koeien zijn uit het grasland verbannen, maar ook veel bodemleven. Er is geen biodiversiteit meer maar hoofdzakelijk gras. Kruiden die vanouds op de weide groeien zijn uitgeroeid door het gebruik van kunstmest en herbiciden. De akkers laten weinig afwisseling zien. Het is een gebied van bio-uniforme gewassen: monocultuur.

Maar niet alleen dat. Binnen korte tijd is de Wieringermeer een windmolenpark geworden. Dat is een grote bedreiging voor de natuur. Bovendien levert een hectare zonnepanelen meer gewin op dan een hectare aardappelen. Een boer die zijn land verhuurt voor zonnepanelen kun je echt geen agrariër meer noemen en draagt niets bij aan de voedselvoorziening. Elektriciteit kun je niet eten. Zonnepanelen horen alleen op daken geplaatst te worden en windturbines op plekken waar ze geen overlast veroorzaken.

En dan heb ik nog niet eens gesproken over de datacenters die kostbare landbouwgrond bezetten en zo niet alleen een bedreiging vormen voor de voedselvoorziening, maar ook voor de leefomgeving van mens en dier. Schrijver Rob Nixon noemt handelingen en processen die het evenwicht op de aarde verstoren ‘slow violence’. Dat structurele, vaak langzame geweld treft vooral het relatief arme deel van de wereldpopulatie. Dat structurele geweld kun je ook waarnemen in Nederland en vooral in de relatief arme delen van ons land. Slow violence is niet alleen een globaal verschijnsel dat arme, zuidelijke landen treft, maar zich ook voordoet in lokale gemeenschappen zoals die van Hollands Kroon.

De dan weer eens snelle en dan weer langzame veranderingen in onze leefomgeving vinden allemaal plaats in het kader van ‘economische vooruitgang’ of ‘economische groei’, maar vergeten wordt dat het ten koste gaat van allerlei natuurlijke processen. De aarde kun je namelijk zien als een groot samenhangend ecosysteem dat in duizenden jaren een evenwicht bereikte. 

Alle levende wezens vonden een ‘duurzaam’ bestaan in dat systeem, totdat de industriële revolutie roet in het eten strooide. Sindsdien raakt het aardse systeem uit balans. De natuur wordt door de ‘moderne’ mens gezien als een onuitputtelijke bron van grondstoffen die ons ten dienste staat. We plegen door onze antropocentrische, natuuronvriendelijke houding roofbouw op de natuur waardoor deze uit evenwicht raakt. Een symptoom van deze onbalans is de zeespiegelstijging die het eerst consequenties zal hebben voor laaggelegen gebieden zoals de Kop van Noord-Holland. Een zeespiegelstijging van een meter zal heus niet volgend jaar het geval zijn, maar zal wel over enkele generaties een reële bedreiging gaan vormen, met alle gevolgen vandien…

Kees Zwaan