Veldslag op Texel in 1945

Op 15 oktober 1983 arriveerden 250 Texelaars op Schiphol om naar Georgië te vliegen voor een reünie met Georgiërs die in 1945 op Texel gestationeerd waren. In de nadagen van de Tweede Wereldoorlog speelde zich een drama af op het eiland. Gruwelijke gebeurtenissen in april en mei 1945 maakten op veel Texelaars een onuitwisbare indruk. En er ontstond een band tussen Georgië en Texel.

Russische krijgsgevangenen kregen van de Duitsers de keus om een ellendig bestaan in een concentratiekamp te leiden of te kiezen voor ‘vrijwillige’ dienstneming in het Duitse leger. Veel Russen kozen voor het laatste, maar ondervonden het als een gedwongen keuze. Zo’n 800 Georgiërs kwamen in februari 1945 langs een omweg terecht op Texel. De meesten waren ondanks hun Duitse uniform anti-Duits en meer op de hand van de geallieerden. Begin 1945 was zo goed als zeker dat de Duitsers de oorlog gingen verliezen, waardoor de anti-Duitse sentimenten bij de Oost-Europeanen sterker werden. Toen zij op 5 april hoorden dat zij naar het front bij Arnhem gestuurd zouden worden besloot hun leider letterlijk het sein (een vuurpijl) te geven voor een opstand. In de nacht van 5 op 6 april beroofden zij vervolgens 450 Duitsers van het leven door messteken en bajonetten.

Veldslag

Al snel kwamen Duitse troepen met zwaar materieel per veerboot naar het eiland om de opstand de kop in te drukken. Den Burg werd met zware artillerie bestookt. Er vonden zware gevechten plaats waaraan ook Texelaars deelnamen. De ‘Russenoorlog’ duurde wekenlang. De Duitsers voerden intussen onmenselijke represailles uit en pakten 14 willekeurige mannen op om ze te executeren. Vier van hen wisten te ontsnappen. De overige tien werden koelbloedig vermoord, Gevangengenomen Georgische opstandelingen moesten hun eigen graf graven. De Duitsers waren meedogenloos. Veel woningen en gebouwen in Den Burg veranderden in puin. In Eierland gingen boerderijen in vlammen op. Het was een ongelijke veldslag die tenslotte uitmondde in een guerrillastrijd van de kant van de Georgiërs. Het Duitse leger doorzocht het hele eiland minutieus om verstopte Georgiërs gevangen te nemen en te executeren. Slechts 228 van hen wisten de strijd te overleven met hulp van Texelaars die ze voorzagen van voedsel en onderdak. De ‘laatste veldslag van de Tweede Wereldoorlog’ eindigde met de komst van het Canadese leger op 20 mei 1945. Het aantal te betreuren slachtoffers was hoog: 120 Texelaars, 565 Georgiërs en meer dan 1000 Duitsers lieten het leven.

Herdenkingen

Ieder jaar komt een aantal Georgiërs naar Texel om de opstand te herdenken bij het monument op de begraafplaats te Den Burg. In 1983 bracht een aantal Texelaars een bezoek aan Georgië om de overlevende Georgiërs te bezoeken en met hen van gedachten te wisselen. In 2005 kwam de toenmalige president van Georgië Saakasjvili naar de plechtigheid op het eiland. In het Luchtvaart- en Oorlogsmuseum in De Cocksdorp is een permanente tentoonstelling over de opstand te zien. De meeste Texelaars vinden de opstand een moedige daad, maar er zijn ook eilandbewoners die de opstand als zinloze actie zien waarbij te grote offers zijn gebracht.

Kees Zwaan

(Foto: Texelaars op Schiphol op weg naar Georgië in 1983 – Nationaal Archief)