Column: Eén vijfde van de vrijwilligers verricht verpleegkundige handelingen

Kunnen we niet beter vrijwilligers inschakelen? Het lijkt wel of overal deze vraag wordt gesteld, gelet op de opmars van vrijwilligers in professionele organisaties. De FNV luidt meermalen de noodklok omdat vrijwilligers steeds meer de plaats innemen van betaalde krachten.

Lees de uitkomsten van het recente onderzoek van de Universiteit voor Humanistiek en de Verenigde Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk. Daaruit blijkt dat één vijfde van de vrijwilligers in de zorg handelingen verricht waarvoor een verpleegkundige opleiding nodig is. Dat is het gevolg van personeelstekorten in de thuis- en verpleeghuiszorg en leidt tot onwenselijke, onveilige situaties. Maar het gebeurt wel.

Je gelooft je ogen niet als je leest dat vrijwilligers zich bezig houden met intensieve lichamelijke, psychische en/of verpleegkundige zorg, zoals het toedienen van medicijnen, het inbrengen van een katheter, het geven van eten en drinken aan mensen met een slikprobleem, of hulp bij complexe rouw of complexe psychische problematiek.

Daarnaast doen ze privacygevoelig papierwerk, zoals aanvragen van een DigiD-code, belastingaangiften, kiezen van een zorgverzekering, of inzage in (medische) dossiers. Het overschrijden van deze functionele grenzen gaat vaak gepaard met een morele worsteling bij de vrijwilliger.

Vrijwilligers voeren die handelingen uit omdat ze bang zijn dat ze anders niet gebeuren. Professionals gaan gebukt onder een enorme werkdruk, het lukt hen niet alle patiënten die zorg te bieden die nodig is, ze komen te laat bij de patiënt en dan is de vrijwilliger de engel die dan ingrijpt en helpt.

Maar die complexe zorg levert vrijwilligers een moreel dilemma op, schrijven de onderzoekers. Ze weten dat ze geen voorbehouden handelingen mogen uitvoeren en onderschrijven die regel ook. Tegelijkertijd vinden ze het lijden van een patiënt zwaar wegen.

Maar wat ze doen is zeer riskant. Als iemand erachter komt, een familielid van de patiënt, dat een vrijwilliger medische handelingen heeft verricht, dan wordt hij aan de hoogste boom gehangen.

De instelling die dit toelaat in haar organisatie krijgt dezelfde behandeling, maar dan van de Inspectie. Het is werkelijk te gek voor woorden dat dit de praktijk is geworden: vrijwilligers die de hiaten in de zorg opvullen, want als ze niets doen, de patiënt geen hulp krijgt.

Vrijwilligers hebben het niet door dat ze worden misbruikt door de overheid. Ze voelen zich gestreeld omdat ze iets kunnen betekenen voor de samenleving, maar intussen werken ze mee aan de afbraak van de verzorgingsstaat.

Wat heeft u op de bank staan? Vrijwilligers die mensen, meestal ouderen, willen helpen met het aanvragen van toeslagen of met het zoeken naar een ander huis, stellen deze vragen om vast te stellen of zij in aanmerking komen voor de ’toeslag’ of een sociale huurhuis. Kan dit wel eigenlijk naar iemands inkomsten vragen? Kan je zo iemand wel vertrouwen? En stel dat die vrijwilliger bij je in de buurt woont? Het is een recept voor roddels en achterklap. 

Er is niets mis met vrijwilligerswerk dat die naam altijd gehad heeft, koffie schenken in een buurthuis, een bridgeclub draaiende houden, muziekmiddagen verzorgen voor ouderen, maar het moet ophouden zodra zij werk gaan doen waarvoor zij geen verantwoordelijkheid kunnen dragen.

 

Eugeen Hoekstra