Column Help de perverse prikkel om zeep

Overheden stoppen bij de vleet allerlei perverse prikkels in hun regelgeving hoewel ze het vaak zelf niet weten. Neem de bekende eigen bijdrage in de zorg die je betaalt aan de zorgverzekeraar. Tegenwoordig bedraagt deze 385 euro per jaar. In de cijfers is te zien dat zodra mensen die bijdrage hebben “opgesoupeerd“ zij zich plotseling gaan gedragen als gretige zorgconsumenten en dat is te merken aan de hoeveelheid declaraties die zij indienen bij hun zorgverzekeraar.

Kijk ook hoe de ziekenhuizen worden gefinancierd. Ziekenhuizen worden in Nederland niet beloond voor behaalde gezondheidswinst, maar per verrichting. Hoe meer verrichtingen hoe beter de specialist er financieel voor komt te staan. Gelukkig begint het tij te keren maar garanties zijn er niet.

Kennen we nog het beruchte ‘rugzakje’ extra geld (10 duizend euro en meer)  die ouders meekregen voor het plaatsen van hun kind op een reguliere school. De overheid heeft het geweten: de maatregel leidde tot een  enorme toename van de rugzakleerlingen, en een enorme toename van gelabelde kinderen. Want een school kreeg geld per gelabeld kind. Logisch dat de maatregel is ingetrokken.

Een bekend voorbeeld van een perverse prikkel in de politiek is de armoedeval. De overheid wil mensen uit de armoede helpen door betaald werk aan te bieden. Hierdoor verliezen ze allerlei toeslagen en gaan er netto op achteruit. Werken loont niet. De perverse prikkels zijn de toeslagen. Dit  kan ook op andere manieren gebeuren.

Zo zou men de hypotheekrenteaftrek kunnen beschouwen als een perverse prikkel omdat de maatregel de huizenprijzen omhoog stuwt. De Starterslening leidt ertoe dat mensen die deze lening niet echt nodig hebben de lening toch nemen omdat ze hierdoor een duurdere en betere woning kunnen kopen.

Natuurlijk mag ik de bonussen in de financiële sector niet buiten beschouwing laten. Bankiers worden hogere bonussen beloofd als ze de jaarwinst flink weten te verhogen. Om dit doel te bereiken verzonnen bankiers allerlei rare bankproducten zoals derivaten die gretig werden afgenomen door hun klanten. Dat die producten niet deugden was voor latere zorg. Dan was de bankier allang vertrokken met een flinke buidel geld op zak.

Boeren krijgen subsidie van Europa op basis van hun hectares grond maar mogen de houtwallen, heggen en bermen niet meetellen. Want doen de boeren: ze halen die elementen weg en trekken de grond bij het te bewerken land. Gelukkig dat minister Carola Schouten het subsidiesysteem wil aanpassen. Dat kan pas in 2021 ingaan.

Gemeenten kunnen er ook wat van. Neem het korten op de uitkeringen als straf voor het plegen van fraude. Logische straf zou je zeggen maar de kans is groot dat de uitkeringsgerechtigde schulden moet maken om te kunnen overleven. Schulden die hij niet kan aflossen waardoor de gemeente er een nieuwe klant bijkrijgt voor de schuldhulpverlening.

De gemeente gebiedt mensen in de bijstand een tegenprestatie te leveren. Hierdoor krijgen ze een bepaalde structuur in hun leven. En ze doen iets terug voor de maatschappij. Niets mis mee zou je zeggen, maar ze gaan werk doen dat een arbeidsgehandicapte wellicht ook prima kan doen. Werkverdringing heet dit.

Social return is ook zoiets. Een aanpak om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk te helpen. Gebeurt vaak bij aanbesteding van werk. Dan wordt bedongen dat ‘mensen uit de kaartenbak van de gemeente’ een kans krijgen. De kans op verdringing is groot als zij arbeidsplaatsen inpikken van mensen die er al werken. Je zou willen dat de overheid bij elke maatregel die ze verzint eerst de perverse prikkeltoets erover heen laat gaan.

Eugeen Hoekstra