Column: Organen doneren vanzelfsprekend?

Stel, je vindt een briefje op de deurmat waarin een glazenwasser aankondigt dat hij de volgende dag de ramen van je woning komt reinigen en daarvoor een bedrag van 100 euro in rekening brengt. Vervolgens laat hij weten dat als je geen prijs stelt op zijn diensten je dat telefonisch dient te melden. De meeste mensen zullen vinden dat zoiets niet kan.

Toch is er iets dergelijks door onze volksvertegenwoordigers besloten. Volgens hetzelfde principe. Je lichaam is het eigendom van de staat zodra je dood bent. Tenzij je van tevoren, terwijl je nog leeft, laat weten dat je je lichaam niet beschikbaar stelt voor transplantatie. Je moet dus op tijd laten weten dat je graag de baas over je eigen lichaam wilt blijven.

De met een minimale meerderheid in de Eerste Kamer aangenomen wet komt uit de koker van D’66. Het is vooral kamerlid Pia Dijkstra die zich met deze wet heeft beziggehouden. Haar wens om een ‘wie zwijgt stemt toe’ principe in te voeren komt voort uit de druk van de wachtlijsten van mensen die een ‘nieuw’ orgaan nodig hebben. Helaas komen er te weinig harten, nieren, longen en andere lichaamsdelen beschikbaar. Er moet eerst iemand overlijden alvorens er organen beschikbaar komen. Er waren gewoon veel te weinig mensen die zich met een ‘geen bezwaar’ -keuze 1- hadden ingeschreven in het donorregister. Met de nieuwe wet zijn er opeens miljoenen lichamen meer beschikbaar als potentiële donor-objecten. 

Als men ziek of zwaargewond in het ziekenhuis belandt wordt er door de artsen soms een uitzichtloze situatie vastgesteld. Dat is bijvoorbeeld het geval als het hoofd ernstig beschadigd is. Het begrip ‘hersendood’ komt dan om de hoek kijken. Artsen volgen een uitgebreid protocol om vast te kunnen stellen dat de hersenen niet meer werken. Soms lijkt iemand dood, maar is er sprake van een diep coma. Door allerlei voorgeschreven testen te doen zeggen artsen met volledige zekerheid vast te kunnen stellen of iemand hersendood is of in coma verkeert.

Indien iemand hersendood is verklaard kunnen de organen worden uitgenomen. Tot die tijd wordt het lichaam kunstmatig beademd. Pas als de chirurgen beginnen te snijden blaast het lichaam zijn ‘laatste adem uit’. 

In de documentaire ‘Leve de organen’ van Frans Bromet werd uitgelegd hoe het begrip ‘hersendood’ ontstond. In de jaren zestig waren artsen voor het eerst bezig met harttransplantaties. De harten die getransplanteerd werden moesten van goede kwaliteit zijn en uit ‘levende’ lichamen worden genomen. Dat moest natuurlijk wel volkomen legaal gebeuren, waarbij de artsen werden geholpen met het medisch-juridische begrip ‘hersendood’. Een nog levend lichaam met dode hersenen kon zo op legale wijze gebruikt worden voor transplantatie. Maar is een levend lichaam waarvan de hersenen dood zijn verklaard ook echt dood? Die vraag wordt niet bevredigend beantwoord. Voor veel mensen is het niet zeker dat hersendood ook echt dood is.  

Er zijn nog veel vragen over het systeem van orgaandonatie. Er is kritiek op het ‘wie zwijgt stemt toe’ karakter van de wet. En in hoeverre is het principe van ‘zelfbeschikking’ verenigbaar met de nieuwe wet? Wat gebeurt er allemaal in het ziekenhuis tijdens het doorlopen van het hersendood-protocol? Hoe vindt de toewijzing van de uitgenomen organen plaats? Wie krijgt er daarbij voorrang? Geldt het principe ‘wie het eerst komt, het eerst maalt’? Is een jongere eerder aan de beurt dan een oudere? Geldt er een maximum leeftijd?

De informatievoorziening rond het onderwerp is bijzonder mager. We weten eigenlijk te weinig om een weloverwogen beslissing te kunnen nemen. 

De prachtige spotjes op televisie suggereren dat keuze 1 de meest logische -en meest morele- keuze is. Keuze 2, het niet beschikbaar stellen van je organen, is eigenlijk egoïstisch. Het spotje lijkt uit te stralen dat je dan niet echt om je medemens geeft. In de krant las ik kortgeleden het woord ‘donorweigeraar’. Als je je organen niet ter beschikking stelt ben je een koppig persoon. Net zoiets als een dienstweigeraar. Dat doe je toch niet? Rond het onderwerp wordt er een ‘frame’ gecreëerd waarin doneren per definitie positief is en niet doneren een negatieve klank krijgt. 

In een egalitaire en solidaire samenleving zou het vanzelfsprekend zijn om je organen na je dood ter beschikking van anderen te stellen. Die anderen zijn je ‘gelijken’. Ze zijn net als jij, Die solidaire maatschappij is helaas ver te zoeken. Er is geen sprake van ‘gelijke monniken, gelijke kappen’. De verschillen zijn gigantisch en daarom is orgaandonatie niet zo vanzelfsprekend als ze op het eerste gezicht lijkt te zijn…

KEES ZWAAN