COLUMN: Ezel voor de auto en fietsen op de snelweg

Carla Dik (CU) en Suzanne Kröger (GL) pleiten voor een autoloze zondag. Dat zou dan ieder jaar moeten gebeuren in september. In landen om ons heen hebben verschillende grote steden al zo’n autoloze zondag gehouden. Niet omdat er een benzinetekort was, maar om aandacht te vragen voor de problemen die ons autogebruik met zich meebrengt. De uitlaatgassen veroorzaken niet alleen schade aan ons milieu, maar ook aan onze gezondheid. In 1973 waren er ook autoloze zondagen, maar om andere redenen.

Tegenwoordig kunnen degenen met een wat ‘ruimere’ portemonnee zich een elektrische auto veroorloven, maar in 1973 reden al onze auto’s op benzine of diesel dat werd gemaakt van olie uit het Midden-Oosten. Toen de Arabieren dan ook de oliekraan dichtdraaiden had het Westen een groot probleem. Wieringer vissers moesten bijvoorbeeld wel drie keer zoveel betalen voor de brandstof voor hun kotters. Overal was de boycot voelbaar.

Op 6 oktober 1973 vielen Egypte en Syrië met een grote legermacht Israël binnen. De in 1948 ontstane Joodse staat dreigde het onderspit te delven, maar werd door het Westen, met name door de Verenigde Staten en Nederland, ondersteund. De Arabische olieproducerende landen waren woedend en zinden op wraak. Als antwoord op de Westerse steun verlaagden ze de olieproductie met 5% per maand en verhoogden ze de prijzen met 70%. Aan landen die Israël daadwerkelijk ondersteund hadden werd helemaal geen olie meer geleverd. De olielevering aan Nederland werd dan ook stopgezet. 

Onze economie was (en is nog steeds) bijzonder olie-afhankelijk en er dreigde daardoor een diepe economische crisis te ontstaan. Een criticus verwoordde het toen zo: “De westerse landen hebben hun kop te lang in het Arabische woestijnzand gestoken gehouden.” Zij waren niet goed voorbereid op een olieboycot en hadden veel eerder andere bronnen moeten aanboren. Er werd gesuggereerd de kolenmijnen weer te openen en meer kerncentrales te bouwen. Bovendien zou de benzine straks niet meer te betalen zijn: “De auto heeft zijn glorietijd gehad als straks de benzine een gulden per liter (!) kost.”

De regering kondigde als maatregel ‘autoloze zondagen’ aan. Slechts mensen die noodzakelijkerwijs met de auto moesten reizen (artsen bijvoorbeeld)  konden ontheffing krijgen. Bij overtreding van deze maatregel kon men maximaal 25.000 gulden boete of een jaar hechtenis verwachten. Ook ging de benzine op de bon. De krant meldde dat de jerrycans ‘de deur uitvlogen’. Er werd massaal benzine gehamsterd en olievoorraden werden achtergehouden. Een buitenlandse krant berichtte dat Nederlanders op zondag de fiets pakten in plaats van de auto. En inderdaad ging de rijwielverkoop met sprongen omhoog. Een aandeel in een fietsenfabriek werd in korte tijd 25 gulden meer waard.

Het was niet een en al zwaarmoedigheid in de berichtgeving rond de oliecrisis. Een grapjas meldde dat er ‘wegens een olietekort met oudjaar geen oliebollen gebakken mogen worden’. Vader Abraham en Boer Koekkoek zongen een vrolijke carnavalskraker getiteld: ‘Den Uyl is in den olie, in den olie is Den Uyl.’ Joop den Uyl was als toenmalige premier verantwoordelijk voor het landelijke beleid en zal toen heel wat nachten wakker hebben gelegen. Achteraf bleek dat er geen sprake was geweest van benzineschaarste en dat alle maatregelen weinig hadden geholpen. 

Een conferentie in 1974 waaraan zowel de Westerse als de Arabische landen deelnamen maakte een einde aan de crisis. De ezel (van Arie Blaauwboer) kon gelukkig worden uitgespannen en welverdiend uitrusten in de warme stal. Bovendien konden de Noordkoppers eindelijk hun ‘heilige koeien’ weer iedere dag van stal halen. 

Dik en Kröger willen ieder jaar een autoloze zondag. Niet omdat er een benzinetekort is, maar als signaal dat het zo niet langer kan. Was er kortgeleden niet voor het eerst een file van meer dan 1000 kilometer? De twee volksvertegenwoordigsters dienen een voorstel in om die jaarlijkse autoloze zondag mogelijk te maken. Zal er genoeg steun voor zijn in het parlement? We zullen het zien…

Kees Zwaan

(Foto 1: Schagen, 1973: Auto met lege benzinetank wordt getrokken door ezel – Niestadt-fotocollectie, Zijper Museum, Schagerbrug)

(Foto 2: Fietsers op de snelweg in 1974 – Nationaal Archief)