Column: De mantelzorger doet veel te weinig

Mantelzorgers moeten aan de bak. Dit valt te concluderen uit het zorgakkoord voor de ouderenzorg, waarin staat dat er in de nabije toekomst meer wordt verwacht van de mantelzorg. Nieuwe plannen voor de langdurige zorg (WLZ-zorg) zijn gebaseerd op een forse vermindering van het aantal zorgprofessionals – maar de zorg moet dan wel worden opgevangen door mantelzorgers. In cijfers: 50.000 minder handen aan het bed. Een gedachte die alleen houdbaar is op papier. In de praktijk lopen mantelzorgers nu al op hun tandvlees.

Ja, het piept en kraakt in de ouderenzorg. De tekenen zijn overal zichtbaar: steeds meer thuiswonende ouderen belanden in slechte toestand op de spoedeisende hulp. Ze liggen urenlang op de grond na een val, ontwikkelen infecties die niemand meer opmerkt, of kunnen simpelweg niet meer voor zichzelf zorgen door cognitieve achteruitgang.

Van de ouderen die in het ziekenhuis worden opgenomen, is 15 procent zó kwetsbaar dat thuis wonen geen optie meer is. Maar een plek in het verpleeghuis is er vaak niet. Nog eens een kwart van de patiënten wordt, soms tegen het advies van artsen in, tóch naar huis gestuurd. Het is de tragiek van een systeem dat overloopt en waarin de rek er bij iedereen uit is – vooral bij de mantelzorger.

De steun voor mantelzorgers is ontoereikend. Er is 25 miljoen euro beschikbaar gesteld, wat neerkomt op ongeveer vijf euro per mantelzorger. Een schijntje. Een symbolisch gebaar dat in schril contrast staat met de verwachtingen die de overheid stelt.

Gemeenten zijn verantwoordelijk voor ondersteuning, maar die verschilt per regio en is vaak beperkt tot informatie en een eenmalig mantelzorgcompliment. Structurele hulp – respijtzorg, psychische ondersteuning, inkomenscompensatie – ontbreekt meestal.

Er is een groeiende groep ouderen die niet zelfstandig kan functioneren, maar officieel ‘nog te goed’ is voor een plek in het verpleeghuis. Ze vallen tussen wal en schip. Hun mantelzorgers worden meegesleurd in deze grijze zone van het zorgsysteem. Ze zijn geen professionele zorgverleners, maar draaien intussen wel 24 uursdiensten, vaak zonder voldoende kennis of ondersteuning.

Dementie speelt hierin een sleutelrol. Het aantal mensen met dementie stijgt explosief, terwijl professionele thuiszorg stokt door personeelstekorten en betaalde particuliere zorg onbetaalbaar is voor de meeste mensen. Mantelzorgers krijgen te maken met onvoorspelbaar, zwaar gedrag, en raken fysiek en emotioneel uitgeput. Veel mantelzorgers vallen uit of worden zelf ziek. Toch blijft de boodschap van de overheid: u moet meer doen!

Nu telt de gemeente Schagen 990 mensen met dementie. Dit aantal stijgt verder naar 1.400 in 2030, 1.800 in 2040 en naar 2.200 in 2050.

Ondertussen ligt er een realistisch alternatief op tafel: de terugkeer van verzorgingshuizen, in een nieuwe, moderne vorm. Kleinschalige woonvormen waar ouderen zelfstandig kunnen wonen, maar waar zorg en sociale interactie binnen handbereik zijn. Verzorgingshuis 2.0. De Tweede Kamer steunde onlangs een motie om dit idee uit te werken, maar het kabinet weigert uitvoering – het zou “te duur” zijn.

Deze redenering is niet alleen kortzichtig, maar ook duur op de lange termijn. Want wat kost het eigenlijk als mantelzorgers uitvallen? Als ouderen in crisissituaties in het ziekenhuis belanden? Als mensen te lang thuis blijven wonen in onveilige situaties? De prijs wordt betaald in zorgkosten, maar ook in menselijk leed.

De kern van het probleem is dat mantelzorg in Nederland steeds meer wordt gezien als vanzelfsprekend. Als een privézaak. Maar dat is het niet. Zorgen voor een ouder wordende samenleving is een collectieve verantwoordelijkheid. Een gezonde balans tussen professionele zorg en informele zorg is nodig – geen verschuiving van het probleem naar gezinnen die het al nauwelijks volhouden.

Het antwoord op die vraag mag niet afhangen van begrotingsregels of politieke modewoorden. Het gaat hier om mensen. Om ouders, partners, buren en om de mensen die voor hen zorgen. Nu is het moment daar om hen niet langer in de kou te laten staan.

Eugeen Hoekstra