VOC mentaliteit in Huisduinen

Velen herinneren zich vast nog wel de uitspraak van toenmalig minister-president Jan Peter Balkenende in 2006. Tijdens algemene beschouwingen in de Tweede Kamer reageerde hij op Femke Halsema met de woorden: “Ik begrijp niet waarom u hier zo vervelend over doet. Laten we zeggen: Nederland kan het weer. Die VOC mentaliteit, over de grenzen heen kijken, dynamiek. Toch?” Balkenende gaf aan dat hij de praktijken van de VOC bewonderde als een bedrijf met daadkracht en durf. Ook John de Mol verklaarde in 2006 dat hij een daadkrachtig bedrijf wilde: ‘Ik wil weer een VOC mentaliteit.’

Wisten de heren wel wat voor een bedrijf ze zo bewonderden? Hadden ze niet opgelet tijdens de geschiedenislessen? Hun uitspraken waren voor Hans Goedkoop aanleiding om een serie te maken over ‘de Gouden Eeuw’. Nu maar hopen dat Jan Peter en John de serie hebben gevolgd.

Lang niet iedereen was het met Jan Peter en John eens. Velen vinden de VOC een misdadig bedrijf. Een bedrijf dat wereldwijd rooftochten hield en grote gebieden koloniseerde waarbij de bevolking werd gebrutaliseerd en zonodig zelfs vermoord. De zogenaamde ‘Gouden Eeuw’ bracht niet voor iedereen welvaart en geluk. Het begrip ‘Gouden Eeuw’ is dan ook inmiddels omstreden en bijna in onbruik geraakt. Het was een eeuw waarin een klein groepje Hollanders veel geld verdiende met het halen van slaven uit Afrika en het plunderen van verre gebieden.

Een goed voorbeeld van de misdadige mentaliteit van de VOC bestuurders is dat ze het niet zo nauw namen met het ronselen van jonge mannen voor hun schepen. Noord-Hollanders stonden niet in de rij om aan te monsteren op schepen van de VOC, waarop al tijdens de heenreis naar de ‘Oost’ bijna de helft van de bemanning omkwam. Om toch voldooende mannen op hun schepen te krijgen werden jongens op immorele wijze gedwongen dienst te nemen.

Zo is er het verhaal van een herbergier in Hoorn die ronselde voor de VOC. Hij lokte onder valse voorwendselen arme jongeren in zijn herberg om ze vervolgens een handtekening onder een VOC contract af te dwingen. Een groepje mannen dat zo in zijn greep kwam besloot de VOC een loer te draaien en het schip waarop ze werden tewerkgesteld te kapen. Eenmaal in de Oost namen ze de macht over het schip over van de kapitein. De meesten waren van plan om daar, in het verre buitenland, te blijven en daar een nieuw leven op te bouwen. Enkelen is dat ook daadwerkelijk gelukt.

Helaas werden de meeste muiters gevangen genomen en enkelen snel berecht. De aanvoerder werd onthoofd en anderen werden opgehangen. Een andere groep jonge muiters werd terug naar Nederland gebracht en in Den Helder gemarteld en veroordeeld. Sommigen werden zelfs geradbraakt en daarna gewurgd. Zij werden op speciale palen tussen de gehangenen tentoongesteld. Het merendeel werd opgehangen in Huisduinen, vlakbij waar nu de Lange Jaap staat.

Het is een sterk staaltje misdadige VOC mentaliteit. Zeventien jonge jongens werden gemarteld en opgehangen. In Huisduinen. Zouden Jan Peter en John zulke acties ook toejuichen? Gelukkig heeft de VOC mentaliteit plaatsgemaakt voor een heel wat humanere behandeling van mensen die iets hebben gedaan wat niet door de beugel kan. Bovendien, kon die VOC mentaliteit eigenlijk wel door de beugel? Moeten heren zoals Jan Pieterszoon Koen niet postuum worden veroordeeld wegens misdaden tegen de menselijkheid? En in ieder geval zou eindelijk eens dat standbeeld op de Rode Steen in Hoorn verwijderd moeten worden…

Kees Zwaan