Ongezonde sociaaleconomische status

De  Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) luidt de noodklok. Meer dan de helft van de Europese volwassenen heeft overgewicht. De WHO spreekt van een epidemie. Gisteren werd dat nog even besproken in Nieuwsuur waarbij het beeld van een openstaande kraan en een vol ligbad werd gebruikt. De openstaande kraan is een metafoor voor het aanbod van ongezond voedsel en het volle bad al die mensen die door ongezond consumptiegedrag te dik zijn geworden. Het komt  steeds vaker voor dat er op televisie aandacht wordt besteed aan (on)gezondheid.

Antoinette Hertsenberg heeft een serie programma’s onder de titel ‘Beter’ gemaakt waarbij zij vier mensen uit een achterstandswijk in Deventer volgt bij hun pogingen gezonder te leven. Haar cameraman maakt opnames van de hoofdpersonen, waaronder een relatief jonge corpulente deelnemer die gebruik maakt van een scootmobiel. Zo te zien heeft hij dat vervoermiddel helemaal niet nodig maar is het pure gemakzucht. Het verbannen van die scootmobiel uit zijn leven zou hem al veel gezondheidswinst kunnen opleveren. Op weg naar de huisarts steekt hij er nog een op. Even later zien we hem op een terras zitten lurkend uit een glas bier. En natuurlijk weer de eeuwige sigaret tussen zijn vingers. Hij is één van de kandidaten die door Antoinette hopelijk bijgestuurd kan worden om gezonder te gaan leven. Antoinette heeft makkelijk praten. Vanuit een geprivilegieerde positie zegt zij wat de kandidaten moeten laten en doen. Hoe zij beter voor zichzelf kunnen zorgen.  Antoinette woont niet in een achterstandswijk en moet niet leven van een uitkering of een minimumloontje. Om het verschil tussen de slanke, gezonde en rijke presentatrice en de ‘gewone’ mensen te benadrukken worden sommige deelnemers op stigmatiserende wijze ondertiteld terwijl zij goed te verstaan zijn.

Even vertellen hoe iemand gezond moet leven zal weinig effect hebben omdat er veel factoren deel uitmaken van iemands (on)gezondheid. Alle factoren moeten gunstig zijn om je gezond te voelen. Een  zogenaamde holistische benadering van zorg en gezondheid kan gevonden worden bij de Nederlandse medicus Machteld Huber die het concept ‘positieve gezondheid’ ontwikkelde. Positieve gezondheid bestaat volgens haar uit zes dimensies. Je lichaams- en mentale functies, je dagelijkse functioneren, de mate waarin je sociaal-maatschappelijk participeert en de spiritueel-existentiële dimensie: in welke mate ervaar je de zin van het leven? Volgens Huber is zingeving verreweg de belangrijkste dimensie van een gezond bestaan. In zeer moeilijke omstandigheden, zoals zelfs het leven in een concentratiekamp, kunnen zinvolle activiteiten je er doorheen slepen. Bovendien zou zingeving je weerstand en aanpassingsvermogen vergroten. Eigenlijk zegt ze dat je moet roeien met de riemen die je hebt. Wat mij opvalt aan haar theorie is dat Huber iets te gemakkelijk over het sociaaleconomische aspect van gezondheid heen stapt. Armoede, zoals in de achterstandswijk van Deventer, is een belangrijke oorzaak van ongezondheid. Ik zou de sociaaleconomische status als zevende dimensie van gezondheid aan haar theorie willen toevoegen.

Vaak hoor je dat je bent wat je eet. Als je gezond voedsel eet bevorder je je gezondheid. Huber onderzocht hoe wij als mensen in het verleden met voedsel omgingen. Sinds het prille begin van de mensheid zijn we bijna altijd jagers en verzamelaars geweest. Relatief kort geleden, zo’n 9000 jaar geleden, zijn we het land gaan bewerken en (kleine) boeren en landbouwers geworden. Dat deden we op een primitieve manier. Vervolgens brak er een tijd aan van verstedelijking en industrialisering waarbij de rond de fabrieken opeengepakte industriearbeiders voeding van zeer lage kwaliteit consumeerden. Maar, stelt Huber, vandaag de dag is dat weer zo. Het voedsel van lage kwaliteit kom terecht bij de lagere sociaal economische klassen. Dat ziet ze overal in de wereld, ook in Nederland. De midden- en hogere klassen kunnen hun eten naar believen kiezen en hoeven niet bang te zijn voor honger.

Kleine boeren en mensen met een eigen moestuin zijn er steeds minder. Het platteland wordt ingeruild voor de grote stad waar een tweedeling plaatsvindt: de goedverdieners die in dure huizen wonen -zoals de presentatrice van ‘Beter’- terwijl de minimumloners en uitkeringstrekkers in achterstandswijken worden ‘opgeborgen’. Twee gescheiden werelden waarvan de gezondheidskenmerken van de bevolking grote verschillen vertonen. In achterstandswijken is men ongezonder en sterft men jaren eerder. Villabewoners eten gezonder en leven langer in goede gezondheid.

Een overmatige consumptie van vlees, vet, suiker en zout lijkt onderdeel te zijn van de huidige lifestyle, gecombineerd met het roken van sigaretten en het drinken van alcohol. Het ongezonde leefpatroon veroorzaakt op oudere leeftijd vaak chronische ziektes zoals diabetes, hoge bloeddruk en longkanker. Op verschillende plaatsen in de wereld, zogenaamde ‘blauwe zones’ leven mensen die relatief gezond zeer hoge leeftijden bereiken. Er is aangetoond dat dat te maken heeft met de consumptie van biologische producten en een lifestyle waarbij de relatie met moeder natuur op de voorgrond treedt.

Zal Hertsenberg in haar programma aandacht besteden aan de lage uitkeringen en salarissen van de bewoners van de achterstandswijk en dat koppelen aan de door haar daar aangetroffen ongezonde manier van leven? Zal zij ook de fundamentele ongelijkheid in de samenleving aankaarten als belangrijke factor van die ongezondheid? Ik vermoed dat ze er niet stil bij zal staan. In haar visie zullen de vier bewoners moeten veranderen en niet de maatschappij…