Column: Tweedeling in de zorg

Reablement en wealthcare: tweedeling in de zorg

De 23-jarige verpleegkundige Teun Toebes woont in een verpleeghuis. Hij is niet hulpbehoevend maar wil ervaren hoe het is daar te wonen en schreef er zelfs een boek over. Hij is uitermate kritisch over de bejegening van demente bewoners. Hij vindt het wonen in zo’n instelling stigmatiserend en het zorgsysteem ontmenselijkend. De verzorging heeft volgens hem trekken van een veiligheidsdienst, waarbij de temperatuur van de koelkast en het dweilen van de vloer belangrijker worden gevonden dan contact met de bejaarden zelf. Toebes heeft de indruk dat er eigenlijk alleen maar voor de lichamen van de ouderen wordt gezorgd, waarbij het ‘medische’ aspect de nadruk krijgt. De lichamen worden benaderd als objecten en niet als personen waar we respect voor zouden moeten hebben. Toebes vindt dat we meer naar ze moeten luisteren. We vergeten aan ze te vragen hoe het met ze gaat.

Terwijl Toebes de verpleeghuiszorg van binnenuit wil veranderen wil bestuursvoorzitter Tanja Ineke van Woonzorggroep Samen voorkomen dat ouderen in haar verpleeghuis worden opgenomen. Niet omdat het daar niet prettig wonen is maar om geld te besparen. Bij wijze van proef zal een aantal ouderen met een indicatie een alternatief worden aangeboden. Een traject van 12 weken waarbij ze begeleid worden door een therapeut en een verzorgster zal ze weer zodanig zelfredzaam moeten maken dat opname niet meer nodig is. ‘Reablement’ is een methode die uit Noordelijke landen is komen overwaaien en waar Ineke veel van verwacht. Het uiteindelijke doel is kostenreductie onder het mom van zelfregie. Thuis blijven wonen zonder gebruik te maken van professionele hulp is dan ook veel goedkoper dan verzorgd te worden in een verpleeghuis.

Een belangrijk onderdeel van het regeringsbeleid is substitutie. Opname in dure ziekenhuizen, psychiatrische instellingen en verpleeghuizen moet worden tegengegaan. Zorg dient zoveel mogelijk gegeven te worden door goedkopere eerstelijns werkers, zoals huisartsen. Het patiëntenbestand van de huisarts is dan ook aan het vergrijzen, omdat ouderen met gezondheidstekorten zo lang mogelijk thuis blijven wonen. De werkdruk bij artsen wordt daardoor zo groot dat veel huisartsen overwegen om ermee te stoppen. Hun beroep wordt door sommige huisartsen al getypeerd als ‘het afvoerputje van de zorg’. Sommige regio’s in het land hebben grote moeite om huisartsen aan te trekken.

Veel wetenschappers uit verschillende disciplines hebben hun licht laten schijnen over zorg als fenomeen. Niet alleen omdat ouderen, maar alles en iedereen zorg nodig heeft. Zorg is een essentieel onderdeel van de samenleving dat zich niet beperkt tot kinderen, zieken, gehandicapten en ouderen. Onze hele samenleving is afhankelijk van zorg. Zonder zorg kan deze niet goed functioneren.

Zorgfilosofe Joan Tronto bedacht dan ook een ruime definitie van zorgen als ‘een menselijke activiteit die alles omvat wat wij doen om onze wereld zo in stand te houden, te continueren en te herstellen dat we daarin zo goed mogelijk kunnen leven.’ Helaas ziet zij een tweedeling in de samenleving en introduceerde daar het veelzeggende begrip ‘wealth care’ voor: een set van waarden waarvan de centrale waarde de ongebreidelde groei van rijkdom is, die alle activiteiten aanstuurt en ook het doel van de samenleving is; degenen die die rijkdom hebben gecreëerd en laten groeien moeten er rijkelijk voor beloond worden. Er moet goed voor de rijkdom en de rijken gezorgd worden: wealth care.

De meeste bejaarden zijn aangewezen op ondersteuning door de gemeente (Wmo) en mantelzorg. Maar er zijn ook commerciële zorgbedrijven die dure zorg op de markt brengen. Als je flink in de slappe was zit kun je een duur huis in een hofje kopen. Onderneemster Jennifer Hofmeijer bouwde 20 woningen waarvan de bewoners verplicht zijn servicekosten te betalen en eventuele zorg bij haar in te kopen. De bewoners van haar hofje zijn blij met hun woonplek. Terecht. Zij blij en Hofmeijer ook. Haar bedrijf maakte namelijk in de afgelopen jaren hoge winsten. Het is een vorm van zorg die alleen voor rijken toegankelijk is.

Nog een voorbeeld van privatisering en commerciële zorg. In de vijftiger jaren van de vorige eeuw bouwde de Schagerbrugger gemeenschap een bejaardenhuis waar ouderen uit alle lagen van de bevolking konden wonen. Toen het langer thuis blijven wonen werd gestimuleerd raakte het huis leeg en werden er zelfs enige tijd vluchtelingen in ondergebracht. Vervolgens werd het een gemeentehuis. Na de annexatie van Schagerbrug door de gemeente Schagen werd het gebouw verkocht en enige jaren geleden kreeg het zijn oorspronkelijke functie weer terug. Er wonen weer bejaarden. Maar nu zijn het geen bejaarden uit alle lagen van de bevolking. Het zijn rijke bejaarden. Want de kamer is duur en de servicekosten zijn hoog. Niet te betalen voor een 90-jarige mevrouw met alleen AOW. Zij is aangewezen op het verpleeghuis of reablement…

Kees Zwaan