Column: Hollands Kroon te laag waterpeil

Langzamerhand begint het besef bij overheden door te dringen dat het grondwaterpeil van agrarische grond veelal te laag is en dat daardoor schade aan bebouwing kan ontstaan. Blijkbaar ondervindt men in Wieringerwaard ook overlast van de lage grondwaterstand. Een verontruste Wieringerwaarder maakte dat via een brief aan de gemeenteraad bekend. Hij had een artikel in de Volkskrant gelezen met de kop: ‘Grens is bereikt: grondwaterpeil moet omhoog om verzakking van huizen en natuurschade te verminderen.’ Een ingenieur van het Hoogheemraadschap had inmiddels ter hoogte van Noord Zijperweg 45-46 de te lage grondwaterstand geconstateerd. ‘Dat betekent dat het water van ons perceel afvloeit naar de buren en onze klei te veel inklinkt,’ aldus de verontruste Wieringerwaarder. Juist inklinking van de bodem kan schade (scheuren) aan gebouwen en/of fundering veroorzaken. De gemeente antwoordde op zakelijke toon: ‘Ik snap dat u zich zorgen maakt bij het lezen van dit bericht in De Volkskrant. (…) In Hollands Kroon zijn geen veengronden, dus voorlopig denk ik niet dat er wordt gesproken over het verhogen van grondwaterpeilen in Hollands Kroon.’ De gemeente gaat er blijkbaar onterecht van uit dat schade aan bebouwing alleen voorkomt in veenweidegebieden.

Al veel langer maken deskundigen zich grote zorgen over de veelal te lage grondwaterpeilen van agrarische gronden die zich ook in Hollands Kroon voordoen. Meer dan twee jaar geleden sprak ik met een Schagense hydroloog die me er meer over vertelde en wiens verhaal als volgt kan worden samengevat:

Steden als Dordrecht en Amsterdam hebben nu te maken met verzakkingen en paalrot door een te laag grondwaterpeil. Om dat weer in orde te krijgen zullen daar enorme bedragen in geïnvesteerd moeten worden. Het water wordt in Nederland eigenlijk veel te snel afgevoerd naar de oceanen en zeeën. We kieperen het te snel over de dijk, maar eigenlijk moeten we het koesteren. Nederlanders moeten van oudsher met elkaar samenwerken om zich te beschermen tegen het water. In waterschappen wordt echter teveel aan het eigen, lokale belang gedacht, waardoor het algemene belang soms uit het oog wordt verloren.

Na de Tweede Wereldoorlog vond de moderne landbouw ingang. Nederlandse boeren moesten zoveel mogelijk voor eigen land produceren, wat gepaard ging met schaalvergroting en een spectaculaire mechanisatie. Zeer grote oppervlaktes werden gebruikt om hetzelfde gewas te produceren (monocultuur). De opbrengsten per hectare schoten daardoor omhoog. Om al deze moderne ontwikkelingen te ondersteunen vonden uitgebreide ruilverkavelingen plaats en ontstonden grote extensieve agrarische bedrijven.

Duurzaam boeren is echter per definitie minder grootschalig en minder intensief. Duurzaam boeren betekent ook een combinatie van vee en landbouw, dus een gemengd bedrijf. Duurzaam boeren betekent bovendien afschaffing van het gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Nieuwe, duurzame landbouwmethodes zullen hoe dan ook moeten worden ingevoerd.

In de Wieringermeer en delen van West-Friesland wordt al decennialang roofbouw gepleegd waardoor de bodem uitgeput raakt. De hoeveelheid organische stof (humus) in de bodem is dramatisch afgenomen. De kwaliteit van de bodem, het vochtabsorberend vermogen en de capillaire werking (het vermogen van de bodem om grondwater van onder naar boven te transporteren) van de bovenlaag is danig verslechterd. De bodem is in de Wieringermeer verslaafd geraakt aan kunstmest. We weten allemaal hoe moeilijk het is om van een verslaving af te komen. Maar het bodemleven gaat er wel door dood.

Vanaf 1950 tot en met 1990 ging Nederland op de schop door ruilverkavelingen. Een beleid dat werd voorgeschreven door de Ruilverkavelingswet legde het accent op wateroverlast. Bij de ruilverkavelingen hadden de boeren en de overheid het roer in handen, waarbij één van de maatregelen die werden genomen het realiseren van een laag waterpeil was, omdat men dacht daar de productie positief mee te kunnen beïnvloeden. Er werd geen of onvoldoende aandacht geschonken aan eventuele droogteperioden door een tekort aan water, waardoor droogteschade kon optreden. Dat komt omdat wateroverlast meteen zichtbaar is als plassen op het land en een tekort aan grondwater aan het oog is onttrokken. Droogteschade is dan ook een sluipmoordenaar. Dat hebben de boeren zich in al die jaren onvoldoende gerealiseerd. Over het algemeen staat het grondwater in de zomer veel te laag.

Gelukkig breekt het besef door dat landinrichtingsnormen moeten veranderen. De nieuwe normen golden bijvoorbeeld voor de Schagerkogge en De Gouw (rond Hoogwoud). Daar zijn de waterpeilen niet zo diep meer. Het zijn de eerste landinrichtingen in West-Nederland met een verstandiger balans tussen wateroverlast en droogte. Maar het ideale zomerpeil moet nog veel beter inspelen op de voorafgaande weersomstandigheden, dus niet alleen afhangen van de grondsoort, het reliëf van de bodem en het gewas dat men wil telen.

De wormen en de vele andere organismen in de bodem zijn eigenlijk natuurlijke grondbewerkers die de bodem zo omvormen dat er een optimum ontstaat. Bovendien werkt het bodemleven mee aan een goede waterbeheersing. Aan de vegetatie kun je zien hoe het is gesteld met de bodem en de vochthuishouding. In droge periodes zie je overal in Nederland dat er besproeid wordt omdat de grondwaterstanden zo laag zijn. Er is sprake van teveel water in de winter en een tekort in de zomer. Dat komt door de diepe zomerpeilen. In het westen hebben we het voordeel dat dat goed geregeld kan worden maar in het oosten van het land is dat veel moeilijker.

Nieuwe inzichten breken maar langzaam door bij beleidsmakers en -beslissers. De vraag is wat het Hoogheemraadschap gaat doen aan de te lage waterpeilen in Hollands Kroon. Welke belangen krijgen voorrang? Zijn er veel inwoners van Hollands Kroon die zich afvragen waar de scheuren in de muren van hun woning vandaan komen? Hebben zij net als de verontruste Wieringerwaarder een verband kunnen leggen met een laag grondwaterpeil ter plaatse?