Column: De gemeente als bedrijf met een groot ‘klantenbestand’

NOORDKOP – Wat is een gemeente? Oorspronkelijk verstond men onder een gemeente de gemeenschap van alle inwoners op een bepaald grondgebied. Zo’n gemeenschap is historisch gevormd. 

De overheid wil echter alles rationaliseren en gemeenten moeten efficiënter en professioneler werken. Daarom gaat de gemeentepolitiek over steeds minder zaken, al heeft de gemeenteraad nog wel formeel indirecte controle op wat de ‘gemeente’ als bedrijf allemaal uitspookt. 

Want in het tegenwoordige spraakgebruik wordt onder gemeente verstaan het ‘gemeentelijk bedrijf’ inclusief alle ambtenaren. De raadsleden worden door bestuurlijke technocraten en de ambtenarij steeds voor voldongen feiten geplaatst. In de woorden van Jeff Leever: ‘We moeten tekenen bij het kruisje’. Wethouder Beemsterboer van Schagen zegt dat het gaat om het voeren van de juiste procedures. Als de gemeente juridisch maar goed zit, dan handelt hij juist. ‘De’ gemeente is blijkbaar verworden tot een bedrijf waarvan de burgers slechts klanten zijn. Bij het voeren van beleid heeft het ambtenarenapparaat en het college van B&W erg veel ruimte en de raad heeft meestal het nakijken. De leden van het college denken daarbij vooral in hiërarchische structuren. 

Politicoloog Voermans noemt dat ‘een steeds groter wordende politieke asymmetrie‘. Daarnaast bestaan er veel gemeenschappelijke regelingen waar de amateur-raadsleden nauwelijks vat op hebben, laat staan er iets van begrijpen. 

Bovendien wordt de gemeente in rap tempo geïnfiltreerd door multinationals zoals Microsoft en Incluzio. De taal van de ambtenaren en het college is inmiddels doorspekt van termen die uit die hoek afkomstig zijn. Alles moet ‘beter’ en dat betekent efficiënter. 

Het blinde geloof dat schaalvergroting beter is voor de burger zorgde er in 2012 voor dat vier zelfstandige gemeenten zijn samengevoegd tot het kunstmatige Hollands Kroon. Tezelfdertijd heeft de gemeente als bedrijf een metamorfose ondergaan, waar sommige lieden, zoals Theo Meskers, Mary van Gent en Arthur Cremers bijzonder trots op zijn. Ze zijn als het ware ‘in de wolken’ en zorgden ervoor dat er bijna geen contact meer is met de burger. Dat is een stuk efficiënter. Alles kan digitaal geregeld worden. De afstand tussen gemeentebestuur en bevolking is er levensgroot door geworden. Het democratische gehalte van besluitvormingsprocessen bereikt inmiddels een dieptepunt. In de woorden van Voermans: ‘De wereld van de bestuurlijke besluitvorming is steeds minder een mensenwereld, maar een in zichzelf gekeerde systeemwereld geregeerd volgens een ijzeren bestuurlijke logica, die alleen het eigen gelijk schijn te willen terughoren.’

Zo heeft Theo Meskers jarenlang zijn gang kunnen gaan. Hij is al eens weggestuurd vanwege incompetentie maar maakte razendsnel een come-back. Zijn speelruimte wordt echter gelukkig steeds kleiner. De steun voor zijn beleid binnen de raad krimpt echter in. Op 1 december gaat de raad over dat beleid (dat zich toespitst op zijn grote liefde voor datacenters) debatteren. Zou de gemeenteraad een motie van afkeuring durven indienen? Of speelt het ‘makke lammetjes’ syndroom de lokale democratie nog steeds parten? Kan Peter Meijer zich nog vertonen bij Mary van Gent nu hij zich tegen het beleid van Meskers keert? 

De landelijke overheid dacht in 2015 twee vliegen in één klap te slaan door de budgetten van gemeenten te verlagen én meer taken bij de gemeenten neer te leggen. Bijna alle gemeenten kampen nu met een groot tekort in het sociale domein. Het SCP concludeerde al dat de transitie grotendeels is mislukt omdat er nauwelijks sprake is van effectiviteit door die overheveling van taken. 

Moeten gemeenten nog groter worden om die effectiviteit wel te bereiken? Schagen, Hollands Kroon en Den Helder dan maar samenvoegen? Dat kan best, want het zijn drie bedrijven en geen gemeenschappen. Het zal dan een groot bedrijf worden met bijna 150.000 klanten. Daar zullen in ieder geval competente bestuurders voor nodig zijn. Of Meskers zo’n bestuurder is? Hij is al eens wegens een competentietekort weggestuurd en dat tekort heeft hij blijkbaar nog steeds niet aangevuld…

Kees Zwaan