Column: Bevrijdingsdag op 5 mei en 17 augustus

Op 17 augustus wordt in Indonesië bevrijdingsdag gevierd, net als wij dat doen op 5 mei. In heel Indonesië viert men op die dag van de Nederlandse onderdrukking af te zijn. Net als wij op 5 mei vieren van de Duitse onderdrukking af te zijn. Een verschil is er wel: wij werden 5 jaar  onderdrukt en de Indonesiërs 300 jaar.

Toen de Japanse bezetting van Nederlands Indië op 15 augustus 1945 was opgeheven riepen de Indonesiërs al snel hun onafhankelijkheid uit. Het nationalistisch streven om te komen tot een onafhankelijke staat bestond al veel langer, maar op 17 augustus 1945 was dat een feit.

Nederland zag het grondgebied van Nederlands Indië echter als een onverbrekelijk deel van het Koninkrijk Nederland. Dat kun je zien op de begraafplaats van Hippolytushoef op een monument ter nagedachtenis aan op Indonesisch grondgebied gesneuvelde Wieringers: Nederlandse militairen. Op een plaquette worden beide delen van het Koninkrijk als twee-eenheid afgebeeld. Er zijn twee landschappen naast elkaar geplaatst: een typisch Hollands landschap met een molen dat vloeiend overgaat in een typisch Indisch landschap met palmbomen: een evenwichtige eenheid. De overzeese gebiedsdelen hadden al heel lang bij Nederland gehoord en konden niet worden afgestaan. Het Nederlandse inkomen bestond dan ook voor een belangrijk deel uit inkomsten uit Nederlands Indië. Die konden blijkbaar niet worden gemist.

Om de Indonesiërs tot de orde te roepen en de toestand terug te brengen tot die van vóór de oorlog, werd besloten tot gewapend ingrijpen. Ofschoon de sociaaldemocraten geen voorstanders waren van wapengeweld, besloten ze toch mee te werken uit politiek- strategische overwegingen. Om te onderstrepen dat het om een ‘binnenlandse’ aangelegenheid ging, werden de gewapende optredens ‘Politionele Acties’ genoemd, maar het was gewoon een koloniale oorlog. De eerste actie werd ‘Operatie Product’ gedoopt: een verwijzing naar de grote economische belangen die verdedigd moesten worden. Het waren grootschalige acties, waar zo’n 140.000 manschappen bij betrokken waren, waaronder ongeveer 100.000 dienstplichtigen. Jongens van rond de twintig jaar, velen net met hun loopbaan begonnen, werden geconfronteerd met het aantrekken van een uniform en het in ontvangst nemen van een geweer.

Net na de Tweede Wereldoorlog moesten zij de wapenen oppakken. En dat niet alleen: zij moesten Nederlandse economische belangen verdedigen in een land ver weg van Nederland: Nederlands Indië. De eerste uitzending van dienstplichtigen had geen onverdeelde steun van de Nederlandse bevolking. Een opiniepeiling wees uit, dat 40% vóór en eenzelfde percentage tegen uitzending van militairen naar Nederlands Indië was. In het hele land werden dienstplichtigen ‘onder de wapenen geroepen’. Het zijn eigenlijk alleen de communisten geweest die protesteerden en stakingen organiseerden.

In de Eerste en Tweede Kamer vonden veel discussies plaats, maar uiteindelijk was er een meerderheid die militair ingrijpen goedkeurde. Een democratisch genomen besluit om oorlog te voeren kon uiteindelijk uitmonden in oorlogsmisdaden zoals die van bijvoorbeeld majoor Fons Wijnen, die alle 431 mannen uit het dorp Rawagede vermoordde en daarvoor niet gestraft werd.

De meeste jongens meldden zich gezagsgetrouw voor de militaire dienst. Het moest nu eenmaal: je land dienen. Ook in ‘den vreemde’. Een jongeman van 20 is meestal geen held en durft de overheid niet te trotseren. Het is gemakkelijker te gehoorzamen dan er tegen in te gaan.

Toch zijn er veel jongens geweest die weigerden naar Nederlands Indië te gaan. Ondanks de aanvankelijke ongrondwettelijkheid van het uitzenden van dienstplichtigen zonder hun uitdrukkelijke toestemming, werden zij toch ingescheept naar Nederlands Indië. De regering schoof het betreffende grondwetsartikel op een arrogante manier terzijde.

Jongens die weigerden werden opgepakt en op een slinkse manier alsnog naar Nederlands Indië op transport gesteld. De notoire weigeraars werden tot strenge straffen veroordeeld en werden behandeld als deserteurs. Strikt gezien kozen zij de moeilijke weg: eigenlijk een heldhaftiger route dan de jongens die zich zonder wanklank meldden ter inscheping.

Tussen 1945 en 1949 kwamen 5000 Nederlandse jongemannen om. Aan Indonesische zijde lieten 150.000 mensen het leven. Kortom, het was een gruwelijke oorlog die alleen maar verliezers opleverde.

Laten we samen met de Indonesiërs bevrijdingsdag vieren op 5 mei en 17 augustus…

Kees Zwaan